Bu kitap, radyasyonun kaynağı ve özellikleri hakkında detaylı bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Maddenin kaynağı olarak radyasyonun ortaya çıkışı, Büyük Patlama sonucu uzayın oluşumu, atomların ve altatomik parçacıkların ortaya çıkışı genel bir çerçevede detaylı olarak sunulmaktadır. Daha sonra, çeşitli radyasyon türlerinin etkileri, doz değerleri, olası riskleri ve faydaları derin bir tıbbi perspektifle geniş bir şekilde değerlendirilmiştir.
Atomik ve altatomik parçacıkların yapısı gözden geçirilmiş ve radyasyon olayının temelini detaylı olarak değerlendirmek üzere altatomik parçacıkların incelenmesi konusu ele alınmıştır. Radyasyonun hücresel yapılara etkileri ve hücrelerin kendini koruma mekanizmaları kapsamlı şekilde gözden geçirilmiş ve ilgili başlıklarda tartışılmıştır. Farklı fiziksel özelliklere sahip bu ışınların pratik uygulamalarını değerlendirirken, bu ışınlar hakkında bilgi sahibi olmak gereklidir. İyonlaştırıcı ve iyonlaştırıcı olmayan radyasyonların günlük uygulamalardaki riskleri hakkında doğru bir yargı oluşturmak da önemlidir. Bu nedenle, radyasyonun farklı dozlardaki etkilerini değerlendirmek için bazı temel fizik bilgileri bu çalışmaya dahil edilmiştir. Ayrıca, ilgili fizik bilgileri ve radyasyon ölçüm birimleri detaylı şekilde açıklanmış, sağlık risklerini değerlendirmek ve karşılaştırmak amacıyla tartışılmıştır.
Elinizdeki bu kitap, aynı zamanda canlı organizmalarda radyasyonun etkilerine dair kapsamlı bir derlemedir. Hücre fizyolojisi mekanizmaları ve hücre ile kromozomların kanserden korunması hakkında detaylı bilgiler sunulmaktadır. İlk bölümde, evrende radyasyonu oluşturan temel faktörler ve oluşum ile saçılım özellikleri tanımlanmıştır. Ayrıca, radyasyon oluşumunun temelleri fiziksel açıdan incelenmiş, tartışılmış ve doğrulanmıştır. Moleküler ve hücresel düzeyde radyasyonun biyolojik etkileri ile canlılardaki histokimyasal savunma mekanizmaları çağdaş literatür ışığında tanımlanmış ve belirlenmiştir.
Günlük yaşamda giderek artan elektromanyetik ışınların riskleri çeşitli literatürler ışığında incelenmiş ve çok yönlü olarak değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, sağlık sektöründe artan sorunlara yol açan radyo bağlantılı baz istasyonlarıyla birlikte cep telefonlarının etkileri, önceki ve güncel çalışmalarla ayrı bir bölümde ele alınmıştır. Özellikle 1980’lerden sonra bilgisayar tabanlı tekniklerin icadıyla birlikte, tıp merkezlerinde medikal görüntüleme tekniklerinin kullanımı artmıştır. Radyolojik cihazlar ve yeni teknolojilerin gelişimi, bu görüntüleme sistemlerinin tanısal etkinliğini daha verimli kullanmayı teşvik etmektedir. Ancak, çoğu tıbbi görüntüleme cihazı radyasyon kullanmakta olup, bu durum sağlık alanında endişe yaratmaktadır. Ayrıca, insan haklarının gelişimiyle, tıbbi atlamaları önlemek amacıyla radyolojik testlerin klinik uygulamada daha yaygın kullanımı artmıştır. Tıbbi testlerin artan kullanımı, görece daha fazla tanısal medikal radyasyon maruziyetini ve bununla bağlantılı olarak daha yüksek radyasyon riskini beraberinde getirmektedir. Son yıllarda, tıbbi ultrasonun da bazı riskler taşıdığı rapor edilmiştir.
Bu kitap, hekimlerin daha az radyasyon kullanarak çalışmalarını teşvik etmek ve tanısal görüntüleme ile radyolojik girişim tekniklerinde radyolojik testleri doğru şekilde kullanmalarını sağlamak amacıyla, çeşitli radyasyon türleri ve medikal görüntülemenin olası radyasyon riskleri konusunda farkındalık yaratmak için de yazılmıştır. Medikal radyasyon maruziyetinden kaynaklanan radyasyon kazaları ilgili bölümde yer almaktadır. Tanısal görüntülemenin temel olumsuz etkisi olan tıbbi radyasyonun karsinojenik potansiyeli hakkındaki bilgiler, X-ışını görüntülemesindeki güvenlik risk limitleriyle ilgili artan bilgiyle birlikte giderek çoğalmaktadır. Ayrıca, çeşitli radyolojik testlerin radyasyon seviyeleri ve olası riskleri verilmiştir. Tıbbi radyasyonun potansiyel tehlikesine yönelik artan farkındalık, hekimler ve radyasyon çalışanlarının radyasyon risklerine karşı daha dikkatli ve titiz olmalarını teşvik etmektedir.
Öte yandan, radyoterapide radyasyonun tedavi amaçlı kullanımı ve diğer kimyasallarla artan etkinliği çağdaş kaynaklarla sunulmuştur. Bu konuda yapılan son araştırmalar gözden geçirilmiş ve literatürle desteklenmiştir. Radyoterapi başlığı altında mevcut teknikler, güçlü ve zayıf yönleri ve genel bir perspektif çerçevesinde yapılan son gelişmeler hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca, çağdaş kaynaklar ışığında radyoterapide hücresel etki mekanizmaları açıklanmış ve riskler raporlanmıştır. Benzer şekilde, radyoterapinin çeşitli organlarda oluşturduğu kısa ve uzun dönem etkiler ile risk sınırları ve ilgili olası komplikasyonlar değerlendirilmiştir. Radyoterapi gören hamile kadınların radyasyon riskleri de literatürde derlenen bulgular doğrultusunda tartışılmıştır. Nükleer tıp testleri ile hamilelik durumu arasındaki ilişki ve radyoterapi gerektiren hamile kadınlara yaklaşım da kitapta yer almaktadır.
Radyasyon kazalarının sonuçları literatür ışığında başka bir başlık altında açıklanmıştır. Tıbbi iyonlaştırıcı radyasyonun optimal kullanımı hakkında gerekli bilgiler verilmiş ve hastalar, radyasyon çalışanları ve halk için radyasyon riskinin en aza indirilmesi konusunda öneriler sunulmuştur. Yukarıda sunduğumuz konular dışında, çevremizdeki çeşitli radyasyon kaynaklarının kökenleri ve biyolojik etkileri detaylı şekilde incelenmiş ve sunulmuştur. Sağlık tesislerinde çalışan hamile personelin çalışma ortamı ve radyasyon riskleri araştırılmış, aldıkları radyasyon miktarı ve kabul edilen eşik değerler değerlendirilmiştir. Hamile hastaların çeşitli radyolojik tetkiklerden alabileceği radyasyon miktarı ve riskleri ilgili bölümlerde ele alınmıştır. Ayrıca, sağlık hizmetleri için gerekli olabilecek çeşitli önlemler metin içerisinde yer almıştır.
Kitapta, giderek yaygınlaşan nükleer tıp, PET görüntüleme ve hibrit görüntüleme sistemleri hakkında genel bilgiler yer almaktadır. MR, PET, BT ve kombine (hibrit) görüntüleme tekniklerinin çeşitli klinik durumlarda, tümörlerin tanı ve takibinde kullanımı, güçlü ve zayıf yönleri ile birlikte karşılaştırmalı olarak sunulmuştur. Ayrıca, MR teknolojisindeki son gelişmeler, göstergeleri ve güçlü yönleri belirtilmiştir. Hamile hastalarda nükleer tıp testlerinin fetüse olası etkileri ve yaklaşım biçimi literatür ışığında sunulmuştur. Ayrıca, nükleer tıp testlerinin olası riskleri ile testi gören hastanın yakınlarının riskleri ve korunma önlemleri ilgili bölümde tanımlanmış ve sunulmuştur. Benzer şekilde, tedavi amaçlı radyasyon alan hastaların yakınlarının maruz kalabileceği radyasyon riskleri mevcut bilgiler doğrultusunda değerlendirilmiştir.
Fiziksel temelleri ve çeşitli ultrason teknikleri tanımlanmış, farklı tanı ve tedavi alanlarındaki etkinlikleri ve riskleri kaynaklar ışığında değerlendirilmiştir. Dijital televizyon yayın bantları, iletişim ve yüksek frekans elektromanyetik alanlara maruziyet, biyolojik etkileri ve sağlık sonuçları da değerlendirilmiştir.
Okuyucularımızın kitabımızda istemeden ortaya çıkabilecek muhtemel hatalara hoşgörüyle yaklaşmalarını temenni ederiz. Çalışmamızın, radyasyon olayının temellerinden başlayarak tıpta günlük uygulamalarda gereken bazı temel bilgileri karşılaması ve radyoloji uzmanları, radyoloji asistanları, nükleer tıp uzmanları, ilgili fizikçiler ve biyologlara faydalı bir rehber olması dileğiyle.
Kitabın düzenlenmesi ve basımı aşamasında değerli katkı ve desteklerini esirgemeyen sevgili Ali Çelik’e, kitapta yer alan resim ve şekilleri çizen Necati Palaz’a teşekkür ederim.