Batı Barbarlığı 1: Rousseau, Marx ve Nietzche Üzerine

“Soru olmayan sorularla asla uğraşmadım” ȋ ǡ Hayat Dediğin Nedir ki? Aforizmalarǡ Ǥͷ͵ȌǤ“O boyun eğmeyi öğretenler yok mu? Nerede küçüklük, hastalık ve pislik varsa, sokulurlar oraya bir bit gibi!” (Friedrich Wilheǡ Tanrı ve Ölüm - Özdeyişlerǡ Ǥ͵ͳȌǤ“Ǩözgürlükle kandırmalarına izin vermeyin. Kimin özgüǦlüğü? Bu birinin başkası karşısındaki özgürlüğü değil, sermayenin işçileri ezme özgürlüğüdür. Özgürlük serbest rekabete dayalı olarak, gelinen noktanın bir ürününden ibaretken, neden bu özgürlük düşüncesiyle serbest rekǦbeti onaylamaya devam etmeyi arzulayasınız? … Serbest ticaretin, dünya ulusları arasında kuracağı kardeşlik de hemen hemen hiç de kardeşçe olmayacaktır. Dünyanın her yerindǦki sömürüye evrensel kardeşlik demek, sadece burjuvaların beyninde oluşabilecek bir fikiǦ” ( ǡ “Serbest Ticaret Üzerine”, s. ͸ͲȌǤ“Eleştiri zincirlere bağlı hayalî çiçekleri kopardı. Bunu insanlar düşlerden ve lardan uzak o zincirleri taşısın diye değil; onları kopartıp atıp canlı çiçekler toplasınlr diye yaptı” (Karl MARX, Zincirlerimizden Başka Kaybedecek Neyimiz Var! –Aforizmalarǡ ǤͳͺȌǤ“Bilimlerin gelişip serpilmelerinin barbarlaşmış bir uygarlıkta da (kültürde de) mümkün olduğunu çağdaş Almanya örneği ile görüyǦ” ȏ ǡ Filozofun Kitabı (Kuramsal İncelemeler)ǡǤͳͶͳȐǤ“Eğer aklın huzurunu ve mutluluğu yakalamak istiyorsan, inançlı ol; eğer gerçeğin müridi oǦ12 / BATI BARBARLIĞI 1 san, araştır” (FriǡSeçilmiş MektuplarǡǤʹ͹ȌǤ“Nietzsche, güçlü değişmelerde bir dehadır; uzaklaşmayı bilen Goethe’nin tersine onda, tehlikelerin üstüne yürümek ve boğayı boynuzlarından yakalamak ır” ȋǡ Kendileri ile Savaşanlar: Kleist, Nietzsche, Hölderlinǡ ǤͺʹȌǤ“Eğer bir kimse öküz olmak istiyorsa, ki elbeǦǡlığın acılarına sırtını dönebilir ve çıkarı peşinde koşabilir” ȋ ǡSevilen Bir İnsan Yapmalısın Kendiniǡ Ǥ͹ͺȌǤ“Siz yoldan geçerken, otlakta otlayan bir sığır düşünün. Dününü bugünü bilmez, oturur kaǦkar, yemek yer, yediğini sindirir, aynı süreç gece gündüz tekrarlanır, zevkleri ve zevksiǦlikleriyle her şey âna bağlıdır, ne melankoli ne de sıkıntı vardır. […] İnsan bu hayvana şunu sorabilir: ‘Bana neden mutluluğundan baǦsetmiyorsun da durup dik dik bakıyorsun?’ Hayvan yanıt vermek ve şunları söylemek iǦteyecektir: ‘Çünkü ne söyleyeceğimi her zaman unutuyorum.’ Ama bu yanıtı da unutur ve seǦsiz kalır” (Fr ǡ Hayat Dediğin Nedir ki? Aforizmalarǡ Ǥ͵ͺȌǤ“Senin ilk görevin, insancıl olmaktır” (JeanǦ ǡ İçimizde Gezinen Sessizlik: AforizmalarǡǤ ͻȌǤGünümüzde Batı uygarlığı, büyük bir kriz yaşamaktadır. Batı uygarlığı ve kültürüǡ bunalım geçirmektedir. Çünkü Batı uygarlığı, yeni bir düşünce, fikirǡǦloji üretmekte zorluk çekmektedir. Bugün Batı uygarlığı yalnızca insanlığa zararlı olan hormonlu yiyecekler, yapay içecekler, ilaçlar ve silahlar üretmekle meşguldür.Zamanımızda Batı uygarlığının içinde olduğu- çok sayıda düşünce ustası dile getirmǤGünümüzün etkili sosyal teorisyenlerinden ǡÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ /13çağımızda, Batı uygarlığının ve kültürünün süregiden bir bunalım yaşadığını; b şhisin, Ǧ ǡǡ birçok düşünür tarafından sayısız kez tekrarlanmış olduğunu vurgulamıştır. Castoriadis’e göre, gerçekte, söz ko- düşünürlerin bunalımı saptamak için kullandıkları yollar da, bilfiil bu bunalımın bir Ǧnalıma aittir.ͳBatı uygarlığının ve çöküşe geçtiğinden sözeden filozof sosyologlar arasında 18. yüzyılın mühim siması Rousseau önemli bir yer tutmaktadır. “Hem modern çağın Ǧmodernitenin babası”ʹ olarak ünlenmiş olan Rousseau, Batı uygarlığın yüzeysel bakmamış, onun sıkıntılı hallerini görmezlikten gelmemiştir. Rousseau, Batı uygarlığının gizli yüzünü ortaya çıkarmak için çaba göstermiş, “her türlü gelişme ve ilerlemenin karanlık bir yüzü”͵ olduğunu belirtmiştir. Rousseau, Batı uygarlığının insanlığı geliştirmediğini aksine her türlü yozlaşmaya ve çürümeye sebepolduğunu vurgulamıştır.Batı ının tahribatı, bireyin yok edilmesi, gündelikhayatın yapaylığı, yabacılaşma, çürüme, yozlaşma, körleşme, tek tipleşme, benzeşme, sürüleşme, sıradanlaşma, mǦnotonlaşma, denetim altına alma, cezalandırma, şiddet, oǦtadan kaldırma, her şeyi aklın ışığında görme ve aşırı akılcılaşma gibi Batı uygarlığına ilişkin vurguların çoğuǡ Ǧseau’nun tartışmalarından kaynaklanır.Ͷ ͳ ǡ Ǣ Dünyaya, İnsana ve Topluma DairǡÇeviren: Hülya Tufan, İletişim Yayınları, İstanbul, ʹͲͲͳǡǤͻͳǤ ʹ HÖFFE, Otfried; Felsefenin Kısa Tarihi, Çeviren: Okşan Nemlioğlu Aytolu, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 2008, s. 205.͵ ǡ ǦǢKısa Felsefe Tarihi, Çeviren: İsmail Yerguz, Say Yayınları, İstanbul, 2013, s. 175.Ͷ KIZILÇELİK, Sezgin; Sosyoloji Tarihi 1: İbni Haldun, Machiavelli, Montesquieu ve Rousseau’nun Sosyal Teorileriǡ Genişletilmiş 4. Baskı, Anı YayıcılıkǡǡʹͲͳ͹ǡǤͶ͵ͳǦͶ͵ʹǤ14 / BATI BARBARLIĞI 1 Rousseau, Batı insanının barbar ve zalim olduğunu şu şekilde dile getirmiştir: “Ey zalim adam: Önce hayvanları kesmekle başlar, sonra yeniden paçalamak ister gibi onları yiyip yutarsın. Ve yeterli gelmez bu. Ölü bedene gözünü diker, ondan iğrenirsin. Ateşle dönüşmli dersin; haşlanmış ve kızarmış, çeşnilerle donatılmış ve ilaçlarla değişmiş… Kasapların olmalı; aşçıların, hizmetçilrin, dehşetin katilini defetmek için adamların olmalı. Onlar, bu kılıklarla değişen ları yadırgamamaları için, ölü bede görüntüleriyle seni hasta edecek bu ceselerin üzerine ziyafet çekmeli.”ͷSözün kısası, Rousseau, 18. yüzyılda Batı uygarlığının barbarlığından detaylı bir biçimde söz etmiştir. Bugün Batı uygarlığının canavarlığı ve geldiği nokta Rousseau’yu haklı çıkarmıştır. Batı sisteminin açmazlarını ortaya koyması bakımından Rousseau’nun görüşleri önemlidir. Bizim de Rousseau üzerinde durmamızın temel nedeni, onun Batı uygarlığının sıkıntılı ve sorunlu doğasını açığa çıkarmış olmasıdır. Batı uygarlığının doğru tahlil edilmesiǡzalim Batı toǦrının bugün BatıǦdışı mazlum toplumlarda yapıp ettikarşı duruşların netleşmesi noktsında Rousseau, önemli bir duraktır. Günümüzde Avrupalı devletlerin (başta tarih peryalisti İngiltere’nin) taşeronu Amerika’nın Irak ve Afganistan’da, İsrail’in ise Filistin’de yaptığı akıl almaz insanlık dışı uygulamaların, katlamların, vahşetlerin ve ahlâksızlıkların anlaşılır kılınması için Rousseau’nun doğru okunması gerekir. Batı’yı çözüleme işine eğer Rousseau’dan başlanır, orada uzun z doğru bir iş yapılmış olur. Böylece, “”ın aslında ͷ ǡ ǦǢİçimizde Gezinen Sessizlik: Aforizmalar, Çeviren: Rabia Elif Özcan, Zeplin Kitap, İstanbul, 2016, s. ͵ͳǤÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ /15hiç de ugar olmadığı ve barbar Batı uygarlığının sonu͸geldiği açıkça ortaya çıkar.Batı uygarlığının barbarlığına işaret eden bir diğer filozof sosyolog, Karl Marx’tır. Marx, Batı uygarlığının insanlık dışı yönlerini ayrıntılı şekilde analiz etmiştir. Marx, Batı uygarlığının insanların büyük bir çoğunluğuna acı, ıstırap ve sefalet getirdiğini ileri sürmüştür. Marx, 19. yüzyıldan itibaren Batı uygarlığına biçim veren kapitalizmin yol açtığı eşitsizliklere, adaletsizliklere ve tehlikelere büyük tepki göstermiştir. Marx, Batı uygarlığının özellikle toplumun önemli bir kısmını meydan getiren işçi sınıfına zulümler yaşattığını detaylı olarak ele almıştır. ǡ Marx’ın Batı dönük tepkisini şöyle özetlemiştir: “On dokuzuncu yüzyılda İngiltere’nin kuzeyinde binlerce pamuk atölyesi vardı. Uzun bacalarından çıkan koyu dumanlar sokakları kirletir ve her yeri is kaplardı. İçerideki erkek, kadın ve çocuklar, makinelerin dönmesini sürdürmek için çok uzun –çoğunlukla günde 14 saatǦ çalışırdı. Köle sayılmazlardı, fakat maaşları çok düşük, koşullar zor ve çoğunlukla tehlikeliydi. Eğer dikkatlerini kaybederlerse makinelere yakalanabilir, uzuvlarını kaybedebilir, hatta ölebilirlerdi. ... Çok az seçenekleri vardı, çalışmazlarsa aç kalırlardı. … fab-a sahipleri onlara (işçilere) mümkün olan en düşük ücreti veriyor, genellikle sadece hayatta kalmalarına yetecek kadar ödeme yapıyor. İşçilerin iş güvenliği yoktu. Eğer yaptıkları şeye olan talep düşerse, işten atılır ve başka iş bulamazlarsa ölüme terk Ǥ ǡ…yazmaya başladığında, Sanayi Devriminin yarattığı bu sert koşullar sadece İngiltere’de değil, tüm Avrupa’da ͸ “Tarihin sonu”, “oğrafyanın sonu”, “ideolojinin sonu”, “Ǧsalın sonu”, “sosyolojinin sonu” gibi görüşlerin hepsi bir kandıǦmacadır, doğr“Batı’nın sonu”Ǥ16 / BATI BARBARLIĞI 1 göstermekteydi. Bu durum Marx’ı öfkelendiriyordu.”͹ ǡişçi sınıfının sefaletini, Londra gecekondularındaki sağlıksız ve insan onuruna yakışmayan şartları, çocukların acımasızca çalıştırılmasını, yok olan hayatları, yaralanan bedenleri, sanayileşmenin ve kapitalizmin gözler önüne serdiği insanlıktan uzaklaşmayı protesto etmiştir.ͺKısacası, Marx, 19. yüzyılda Batı uygarlığının barbarlığını tahlil etmiştir. Günümüzde Batı uygarlığının dünyayı kan gölüne çevirmesiǡ küresel düzeyde yarattığı eşitsizlikler, dünya nüfusunun %10’nun refah içindeǡ %90’nın önemli bir kısmının yoksulluk içinde yaşamaya çalışması, Marx’ı haklı çıkarmıştır.19. yüzyılda Marx’ın yanı sıra Batı uygarlığının bir diğer eleştirmeni, Nietzsche’dir. Gilles Deleuze, hem Marx’ın hem de Nietzsche’nin “tolumun radikal ve bütüncül bir eleştirisini” yaptıklarını bştir.ͻ Deleuze, Nietzsche’nin Immanuel Kant’a ve Marx’ın da Hegel’e yönelik tutumları arasında bir benzerlik olduğunu, yani Marx’ın Hegel’in diyalektiğini ayakları üstüne diktiği gibi, Nietzsche’nin de “eleştiri”yi ayakları üstüne diktiğini blirtmiştir.ͳͲǡBatı uygarlığının önemli eleştirmenidir. Ǧdiği üzere, Batı uygarlığı, kendini tek uygarlık olarak görmekte ve en gelişmiş uygarlık konumunda bulunduğunu bir kat olarak dayatmaktadır. Oysa Batı uygarlığının hakikat olarak sundukları şeylerin çoğu, yalandan ibarettir. Ǧ ͹ ǡ Ǣ Felsefenin Kısa Tarihi, Çeviren: Güçlü Ateşoğlu, Alfa Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti., İstanbul, ʹͲͳ͸ǡǤʹ͵ͷǦʹ͵͸Ǥ ͺ ǡKısa Felsefe TarihiǡǤʹ͵ʹǤ ͻ CHOAT, Simon; “Deleuze, Marx ve Felsefenin Politikleşmesi”, Özgürleşme Makineleri: Deleuze ve Marx (iç.), Derleyen: Dhruv Jain, Çeviren: Aslı İkizoğlu, Otonom Yayıncılık, İstaǡ ʹͲͳͶǡ Ǥʹ͹ǤͳͲ ǤǤǤǡǤʹͷǤÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ /17etzsche’nin dediği gibi, “hakikat, üzerinde uzlaşılan bir yalandan başka nedir ki?”ͳͳNietzsche, Batı uygarlığının çöküşün eşiğinde olduğunu fark etmiştir. Stefan Zweig’in deyişiyle, “iç kimse böyle ştir Avrupa toplum yapısındaki çatırdamayı, hiç kimse iyimser bir hodperestlik devrinde, böylesine dertli kaçmak, samimiyee, açıklığa, en yüksek düşünsel özgürlüğe kaçmak haykırışını, Avrupa üzerine, yazmamıştır. Hiç kimse böyle güçlü hissememiştir, bir Ǧrin yaşanıp bitmiş, ölmüş olduğunu ve ölümcül bir krizde yeni bir şeyin ve güçlü bir şeyin başladığını, ancak şimdi Ǥ”ͳʹNietzsche, Batı uygarlığının kendi kendini imha etmekte olduğunu ıştır. Nietzsche, Batı kültürünün kültür araçları yüzünden yok olma tehlikesi yaşadığı bir zamana aiolduğumuzun altını özenle çizmiştir.ͳ͵ ǡ eleştirel bakışının keskinliği sayesinde, günümüzde acımasız yıkımlarına maruz kaldığımız Batı uygarlığınınȀmodernliğin “Ǧ” “” gibi ciddi zararlarını öngörebilmiştirǤͳͶDiğer yandan, günümüzün en büyük problemlerinden birisi, insanların gülmeyi ve neşelenmeyi unutmuş olmasıdır. Bugünkü dünyamızda insanların büyük bir çoğunluğu, stres-ǡ, gergin ve öfkeli hale gelmişlerdir. ǡgerçeğe yaklaşık 150 yıl önce işaret etmiş, Batı Ǧ ͳͳ ǡǢHayat Dediğin Nedir ki? AforizmalarǡÇeviren: Erkan Aslan ve Gökhan Doğru, Aylak Adam Kültür Sanat Yayıncılık, İstaǡʹͲͳͶǡǤʹͻǤ ͳʹ ǡ Ǣ Kendileri ile Savaşanlar: Kleist, Nietzsche, Hölderlin, Çeviren: Gürsel Aytaç, Doğu Batı Yayınları, Ankara, ʹͲͳͳǡǤͳ͵ʹǦͳ͵͵Ǥ ͳ͵ ǡ Ǣ Kendiyle Bir Başına İnsan, Çeviren: Tuğba Hacaloğlu Tosun, Kafka Kitap, Epsilon Yayıncılık HizmeTic. ve San. Ltd. Şti., İstanbul, 2016, s. 15.ͳͶ ǡǢNietzsche, Çeviren: Işık Ergüden, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 2005, s. 40.18 / BATI BARBARLIĞI 1 sanının sıkıntılı olduğunu, neşesini ytirdiğini söylemiş, “sırmalı neşe, gel!”ͳͷȀ“neşe, altın gibisin, gelsene!”ͳ͸ǡ miş “asıl güleceğimizi hiç unutmayalım!”ͳ͹, diye öneribulunmuştur.Uzun lafın kısası, günümüzde Batı uygarlığıǡ insanları mahvetmiş onların psikolojilerini bozmuştur. ǡ19. yüzyılda “nsanlar artık ‘tuhaf’, ‘patolojik’, ‘psikiyatrik’ lerle kendilerini ifade ediyorlar”ͳͺǡ bugünkü Batı uygarlığının tahrip ettiği insanları tanımlamıştır.Sonuç olarak, bu metnimde, ǡ Ǧhe’nin eserlerinden hareketle, Batı uygarlığını barbarlık Ǥ ǡ “üm büyük filozoflar öğret-dir”ͳͻ, demişti. Kitapları okumaya mahkûm bir ʹͲ ǡ farklı fakat benzer şeyleri öğreten Rousseau, Marx ve Nietzsche adlı öğretmenlerden öğrendiklerimi basit bir dille ve neşeli bir biçimde ğim. ǡNietzsche’nin şu nefis dizeleriyle başlamakta fayda görüyo-ǣ ͳͷ Nietzsche’den aǢǡǢNietzsche, Çeviren: Mine Bali, Zeplin Kitap, İǡʹͲͳ͹ǡǤͺ͵Ǥ ͳ͸ Nietzsche’den aǢǡKendileri ile Savaşanlar: Kleist, Nietzsche, HölderlinǡǤͳͳ͸Ǥ ͳ͹ ǡ Ǣ Seçilmiş Mektuplar, Editör: Christopher Middleton, Çeviren: Ayşe Yazgan, Say Yayınları, İstaǡʹͲͳʹǡ Ǥʹ͹͵Ǥ ͳͺ A.g.e.ǡǤ͵͸ͷǤ ͳͻ ǡ ǢNietzsche Nasıl Felsefe Yapıyordu?, Çeviren: ǡAlfa Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti, İstanbul, ʹͲͳ͵ǡǤͷ͸ʹǤ ʹͲ Marx, “kitapları yalayıp yutmaya mahkûm bir makineyim ben” ȋǡ Ǣ Zincirlerimizden Başka Kaybedecek Neyimiz Var! –Aforizmalar, Çeviren: Peren Demirel, Zeplin Kitap, İstaǦǡʹͲͳͶǡǤʹͳȌ, diye yazmıştırǤÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ /19“Tüm yollarım hiçlikti,iyinin ve kötününde ötesinde.Bazen ışığa meftun,bazen gölgede gizli,hepsi ‘hayat’ denengarip oyun adına.ǡcoştum,bazen ise günlerisıkıcılığında boğuldum.”ʹͳ