Bir Osmanlı Bürokratı Ali Fuad Türkgeldi'nin Tarih Anlayışı

Ali Fuad Türkgeldi, Osmanlı Devleti’nin son asrına şahitlik etmiş, tarihçi kişiliğiyle tanınmış devlet adamlarından biridir. İçinde yetiştiği Tanzimat toplumunun karakteristik özelliklerini kişiliğinde bütünleştiren Ali Fuad Bey hem fikrî hem de siyasî hareketliliğin olduğu İstanbul’da bürokrat bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Osmanlı Devleti’nin modern eğitim kurumlarında eğitim görüp içinde bulunduğu çevrenin de etkisiyle çok yönlü bir insan olarak yetişmiştir. Dâhiliye Mektupçuluğu, Dâhiliye Müsteşarlığı ve Mâbeyn Başkatipliği gibi yüksek memuriyetlerde bulunmuş, meslek hayatı boyunca Osmanlı Devleti’nin karşılaştığı olayları yakından takip etmiştir. Ali Fuad Bey’in tarih ilmine duyduğu özel ilgi ve merak onun çevresini daha özenle incelemesine ve değerlendirmesine imkân sağlamıştır. Kendisi yaşadığı dönemde kaleme alınan yerli ve yabancı tarih kitaplarını okuyarak yeni tarih anlayışlarından ve gelişmelerden haberdar olmuştur. Müellifin, Osmanlı siyasetine etki eden isimleri yakından tanıması, bu kimselere ait özel belgeleri incelemesi ve kayıt altına alarak eserlerinde sunması araştırmacılara döneme farklı bir pencereden bakma fırsatı sunmuştur. Eserlerinde genel siyasi tarih anlatım üslubunun ötesine geçerek dönemin diplomasi tarihini ve etkin isimlerini irdelemeyi tercih etmiştir. Bunu yaparken de bilimsel bir bilim dalı haline gelen tarihin modern yöntemlerini benimsemeye gayret göstermiştir. Yaşadığı döneme dair sahip olduğu bilgi birikimin kaybolup gitmesini istemeyen Ali Fuad Bey, bu bilgilerini belgelere dayalı olarak sebep-sonuç ilişkisi içerisinde eleştirel bir üslupla sunmaya çalışmıştır. Son dönem Osmanlı tarihinin cevaplanmayı bekleyen sorularını döneminin imkânları çerçevesinde ele alan Ali Fuad Bey’in eserlerinde takip ettiği yöntem ve tekniğin, anlatım üslubunun ve kaynak kullanım kriterlerinin bilinmesi önemlidir. Pek çok bilimsel çalışmaya kaynaklık eden ve pek az insanın şahit olduğu olaylar hakkında önemli bilgilere sahip olan müellifin, tarihçilik anlayışının geniş anlamda hiçbir çalışmaya konu olmayışı bu anlamda bir eksikliktir. Biz bu eser ile Ali Fuad Türkgeldi’nin eserleri bağlamında tarihçilik anlayışını ortaya koymaya çalışmaktayız.