Bu kitap, yerleşik yaşamda yüksek bir medeniyet yaratmış olan Koço/İdikut Uygurlarının yerleşik yaşam kültürünü; konut, beslenme ve mutfak ile giyim kuşam, süslenme kültürü çevresinde dönemin yazılı kaynakları olan Uygur sivil belgeleri başta olmak üzere, Budist ve Manihaist Uygur çevrede üretilen eserlerden derlenen ilgili söz varlığı üzerinden tarihî-karşılaştırmalı yöntemle incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada filolojik olarak incelediğimiz söz konusu dil malzemesinden çıkan sonuçlar, ilgili dönemdeki tarihî ve arkeolojik kaynaklarla da desteklenerek Koço Uygurlarının maddi yaşam kültürlerinin zenginlikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Ayrıca tarihî-karşılaştırmalı yöntemle yapılan çalışmada, Koço/İdikut Uygurlarına ait bu tarihî söz varlığının bugünkü çağdaş Uygurca ve ağızları ile Özbekçedeki izleri de tespit edilerek eski ve modern Uygur sahası arasındaki ilişkiler de incelenmiştir. Yerleşik Türk kültürünün en önemli temsilcilerinden olan Koço/İdikut Uygurlarından günümüze kalan, literatürde Uygur harfli sivil (din dışı) belgeler olarak adlandırılan külliyat, dönemin tarihî, sosyal ve kültürel yaşamı için eşsiz bir değere sahip kaynaklardır. Manihaist ve Budist Uygurlardan kalan dinî eserlerin yanında din dışı literatür olarak bugüne ulaşan resmî ve özel yazılmış mektup metinleri, sözleşme belgeleri, sağlık, fal kitapları, astronomi vb. konulardaki zengin eser birikimi İslam öncesi Türk dilinin önemli kaynaklarından birini oluşturur. Din dışı Uygur belgeleri içinde özellikle şahıslara ait mektuplarla şahıslar arasında yapılan çeşitli konulardaki sözleşme belgelerinin ayrı bir yeri ve değeri vardır. Literatürde Uygur sivil belgeleri/hukuk belgeleri olarak bilinen bu külliyat, Koço/İdikut Uygurlarından kalan ve o dönemin yaşam tarzını en iyi şekilde yansıtan yazılı belgeler olması bakımından büyük bir öneme sahiptir. Uygur sivil belgelerinin büyük bir kısmının IX.-XIV. yüzyıllar arasına ait olduğu düşünülmektedir. Uygur sivil belgelerinin büyük bir kısmı XIII.-XIV. yüzyıllar arasındaki Uygurların Moğol tabiyetinde olduğu Yuan döneminde yazılmıştır. Bu belgelerin büyük bir çoğunluğu Koço/Turfan bölgesinde bulunmuştur. Uygurlara ait yukarıda zikredilen yazılı kaynaklardan tespit ettiğimiz şehir yaşamları, evleri, mutfak ve yemek kültürleri ile giyim kuşam tarzlarına dair zengin söz varlığı; Uygurların kültürel zenginliğini yansıttığı gibi, söz konusu dönemde Orta Asya’da Türklerin yerleşik yaşam kültürünün ne kadar yüksek bir seviyede olduğunu da ispat eder. Aynı söz varlığı mal zemesi özellikle İslam öncesi yerleşik Türk kültürünün temsilciliğini yapan, Orta Dönem’de Doğu’dan Batı’ya kültürün taşıyıcılığını da üstlenen Koço/ İdikut Uygurlarının Türk medeniyetine verdiği katkıları da ortaya koyar. Koço/İdikut Uygurlarına dair bugüne kadar tarih, dil, edebiyat ve sanat alanlarında yerli ve yabancı birçok çalışma kaleme alınmıştır. Bununla birlikte sınırlı sayıda yazılı kaynakla tanıyabildiğimiz Uygur dönemine ait sosyal ve kültürel söz varlığını tarihî-karşılaştırmalı yöntemle filolojik olarak inceleyen, Uygurların o dönemdeki yaşamına ışık tutacak tarihî ve arkeolojik malzemelerle birlikte dil malzememelerini yorumlayan disiplinlerarası ve bütünlüklü çalışmaların son derece az olduğunu belirtmek gerekir. Bugüne kadar Uygur sivil belgelerinin metin neşirleri büyük ölçüde tamamlanmıştır. Aynı şey Budist ve Manihaist çevrede verilen dinî eserlerin neşirleri için de geçerlidir. Bu metin neşirlerinin bize sunduğu eşsiz söz varlığının tümünün belirli kavram alanları dâhilinde filolojik incelemelerinin yapılması, ayrıca kültürel açıdan değerlendirilmesi hâlâ Türkolojide araştırmacıları bekleyen bir alan olarak dikkati çeker. Çalışmamız tüm bu hususları dikkate alarak hazırlanmış, disiplinlerarası bir yaklaşımla eski Uygur Türklerinin dilden yansıyan sosyo-kültürel hayatları değerlendirilmiştir. Kitabın 1. Bölüm’ünü oluşturan Giriş kısmında, araştırmanın konusu, alanı, çalışmanın ele alınma yöntemi açıklanmış, ayrıca eserin inceleme sahasını oluşturan korpusa (eser külliyatı) yer verilmiştir. Bu bölümde, özellikle incelememize temel oluşturan Uygur sivil belgeleri üzerine yurt içi ve yurt dışı Türkoloji sahasında yapılan akademik çalışmalar da ayrıntılı bir şekilde zikredilmiştir. “Tarihte Koço Uygurları” başlığını taşıyan 2. Bölüm’de Uygurların kökeni, tarih boyunca kurdukları devletler, iktisadi yaşamları, inanç, dil ve edebiyat alanındaki üretkenlikleri gibi konular kısaca mevcut kaynaklara dayalı olarak anlatılmış, Uygur döneminin siyasi, sosyal ve kültürel yaşamı ile ilgili genel bir bilgilendirme yapılmıştır. “Koço Uygurlarında Yerleşik Yaşam ve Şehir Kültürü” başlığı taşıyan 3. Bölüm’de Uygur yazılı kaynaklarına dayalı olarak tespit ettiğimiz yerleşim kültürü ve şehir kavramı ile ilgili söz varlığı, kavram alanlarına göre gruplandırılarak tarihî-karşılaştırmalı yöntemle filolojik açıdan incelenmiş, Uygurların şehir kültürü ile ilgili konular tarihî kaynaklar ve Uygurların yaşadıkları şehirlere ait arkeolojik bulgularla da pekiştirilmiştir. “Koço Uygurlarında Konut Kültürü” adlı 4. Bölüm’de Uygurların konut/ev kültürüne dair yazılı kaynaklardan tespit edilen söz varlığı yine tarihî-karşılaştırmalı yöntemle incelenmiş ve ilgili söz varlığı üzerinden Uygurların ev düzeni, ev içi yaşamı konusu tarihî ve arkeolojik bulgularla da desteklenerek ortaya çıkarılmıştır.5. Bölüm’ü oluşturan “Koço Uygurlarında Mutfak ve Beslenme Kültürü” başlığı altında da Uygurların mutfakta kullandıkları eşyalar ve tükettikleri besin maddelerine dair söz varlığı, kavram alanlarına göre tarihî-karşılaştırmalı yöntemle incelenmiş ve diğer bölümlerde de olduğu gibi dil incelemesinin sonuçları tarihî ve arkeolojik bulgularla da desteklenerek söz konusu dönemdeki Uygurların mutfak ve beslenme kültürü ortaya koyulmuştur. “Koço Uygurlarında Giyim Kuşam ve Süslenme Kültürü” başlığı taşıyan 6. Bölüm’de ise yerleşik hayat tarzını benimseyen Uygurlarda maddi kültürün en önemli ögelerinden giyim kuşam ile süslenme kültürü ile ilgili söz varlığı aynı yöntemle incelenmiştir. Çalışmamızın son kısmında, çalışmada kullanılan tüm kaynakların sıralandığı Kaynaklar kısmı yer alır. Ayrıca eserde madde başı olarak incelenen terim değerindeki tüm sözcüklerin verildiği bir Dizin kısmı da bulunmaktadır. Orta Asya Türk medeniyetinin en önemli kaynak alanını oluşturan ve sahip oldukları muazzam kültürel birikim ile Orta Asya Türk tarihi içinde özellikli bir yeri bulunan Koço Uygurlarıyla ilgili yapılan dil ve kültür tarihi araştırmalarına katkı sağlamasını ümit ettiğim bu çalışmamda beni yönlendiren, maddi ve manevi her konuda yardımını esirgemeyen kıymetli hocam Sayın Prof. Dr. A. Melek Özyetgin’e, doktora eğitim süreci boyunca bana destek sağlayan Türk Kültürüne Hizmet Vakfına ve Vakıf Başkanı Sayın Şerafettin Yılmaz Bey’e şükranlarımı sunarım.