İktisat İlmi

nzimat Dönemi’ne girilirken Osmanlı ekonomisi gerçekten de büyük bir buhran içindeydi. Özellikle devletin esas gelirini teşkil eden fütuhat ve müsaderenin azalması ile yeni gelir arayışları başlamıştı. Bu sıkıntı belki mali olarak buhrandı ancak iktisadi anlayışın oluşmasında, yerleşmesinde ve gelişmesinde çok önemli bir dönüm noktası olmuştur. Önceleri edebiyattan tarihe, ahlaktan felsefeye kadar birçok ilim dalında ufak tefek söylemlerle yer edinen veya Prof. Ahmet Güner Sayar’ın deyimiyle “kör atış” niteliği taşıyan ekonomik bir yazın mevcuttu. Ancak özellikle Balta Limanı Ticaret Antlaşması ve daha sonraları meydana gelen gelişmeler. Osmanlı Devleti’nin birçok alanda olduğu gibi iktisadi alanda da mevcut yapısını yenilemesi gerektiğini ortaya koymuştur.  II. Abdülhamit Dönemi’nde, özellikle ilmi çalışmalar yapmak için yurt dışına gönderilen kişiler -sefir ve gezginler- ve dış ülkelerle artan münasebetler sayesinde bir yenileşme tarzının zorunluluğu kavranmış oldu. Bu belirtilen durum, bilhassa ekonomik anlamda kendini hissettirmeye başladı. Hatta II. Meşrutiyet’in ilk bütçesi II. Meclis-i Mebusanda görüşülürken Osmanlı Devleti’nin bütçe düzenlemeyi bilmediği ortaya çıkmıştır. Birkaç sayfadan oluşan ve devlet gelirlerinin dağılımını bile çözümleyememiş olan bütçe dokümanı, altı ay uğraşılarak Meclis-i Mebusanın Muvazene Komisyonunda devlet bütçesi konumuna getirilmiştir.2 Birçok devlet idarecisi, artan mali buhranın çözülmesi için ya sikke tağşişine ya da borçlanma yoluna gidilmesini tavsiye ediyorlardı. Bunlar belli iktisadi doktrin tariflerine sığınmadan işin acil ihtiyaçlarını dikkate alıyorlardı. Önerdikleri çözümler, neticede bir iktisadi doktrin teorisinden istifade ediyordu ama meseleyi böyle teorik tartışmalar yerine pratik bir temele oturtmak arzusu daha hâkim bir noktadaydı. İttihatçıların uyguladıkları iktisat politikasında, devletin iktisadi hayata hakimiyeti kesin ve hatta tek çare olarak görülmüştü…3 Tanzimat’tan II. Abdülhamid Dönemi’ne (1839-1880) kadar, özellikle Şinasi, Namık Kemal gibi edebiyatçılar ile Sadık Rıfat Paşa, Münif Paşa ve Ziya Paşa gibi bazı devlet adamları, ekonomi üzerine kısmi çalışmalar yapmışlardır.