Arap lügati ve meselelerinin, fıkıh ve akait mezhepleri arasındaki ihtilafların çoğunda önemli rolü vardır. Her imamın, görüşüne delil getirirken muhaliflerine karşı görüşünün tercih edilmesi için lügatten de delil getirdiğini görüyoruz. Akait uleması da görüşlerini güçlendirmek amaçlı lügatten deliller getirmişlerdir. Bu çalışma, İslam düşüncesinin büyük isimlerinden biri olan ve kelam ilminde, tüm kitaplarında savunuculuğunu yaptığı Mu’tezile mezhebinin önderi olacak derecede ön plana çıkan Kâdî Abdülcebbâr’ın dil kullanımlarını ve dile dayalı delilendirmelerini incelemektedir. Kelam ilminde derinleşmiş olan bu büyük âlim, bu alanda şöhreti Doğu’ya ve Batı’ya ulaşan benzerigörülmemiş eserler kaleme almıştır. Bu eserlerden birisi de kelamî mezhebini savunduğu Müteşâbihu’l-Kur’ân adlı kitabıdır. O bu kitabında, dile dayalı, aklî, şer’î ve örfî tüm delilleri toplamış, fikirleri ve görüşlerini bu deliller yardımıyla savunmuştur. Bu delillerle, kelamî mezhebinin görüşleriyle uyumlu olması için Kur’ân ayetlerini farklı anlamlara hamletmiştir. Bu çalışma, Kâdî Abdülcebbâr’ın sarf, nahiv, anlam ve bağlam boyutlarıyla kitabındaki dile dair kullanımlarını ortaya çıkarmayı ve bu kullanımların dil mantığı ve verileriyle uyum içinde olup olmadığını açıklamayı hedeflemektedir. Kâdî’nın dile dayalı çıkarım ve delillendirmelerini doğrulamak için dil literatürüne müracaat edilecektir. Bunu yaparkan, Kâdî Abdülcebbâr’ın dil kuralları hakkındaki görüşlerini ortaya çıkarmaya, onun Arap dilcilerinden farklı ve aynı yönde serdettiği görüşlerin tespitine çalışılacaktır.Bu tezin hazırlanmasında, tezin danışmanlığını üstlenmekle beni onurlandıran, bana rehberlik eden, araştırmalarda doğru yola yönlendiren ve yakınlaştıran, fayda neredeyse yönümü oraya çeviren sevgili danışmanım Dr. Öğr. Üyesi İhab Said İbrahim 8 Kâdî Abdülcebbâr'da Dil Bilimsel Çözümleme Düzeyleri ve Lügavî İstidlâlİbrahim’e sonsuz teşekkürlerimi iletiyorum. Allah Teâlâ’dan kendisine güzel bir mükâfatla karşılık vermesini diliyorum. Aynı zamanda TİK komitesi üyesi Doç. Dr. Mehmet Fatih Kalın’a ve Dr. Öğretim Üyesi Soaad Ahmed Aly Sholak’a, çalışmanın eksiklerini düzeltme ve kapatma konusunda büyük bir etkisi olan yönlendirmeleri sebebiyle teşekkürlerimi sunuyorum. Savunmasında jüri üyeleri olan Prof. Dr. Mustafa Kaya’ya ve Dr. Öğr. Üyesi Abdulhâlim Abdullah’a da bu tezin savunmasına katılmayı kabul ettikleri için teşekkürlerimi arz ediyorum. Aynı zamanda benimle birlikte bu çalışmayı tercüme etme zahmetine girişen, bu zor dönemde bana yardımda bulunan ve tezin ortaya çıkmasında büyük bir emeği olan Zehra Turfan’a teşekkürü bir borç bilirim. Son olarak bugünlere gelmemi sağlayan fedakâr, sevgi dolu, zorlandığım her anda bana inanan ve tüm sabrıyla elinden gelenin en iyisini yapan babam Ali’ye, annem Najve’ye ve yaptığım her işte, aldığım her kararda yanımda olduğu gibi, tez çalışmamsırasında da destek olan kıymetli eşim Hatice Kattan’a, canım evlatlarım Muhammet Ali ve Mecit’e sonsuz teşekkür ederim.