Tarih Felsefesi

İnsan kendine doğduğu günden beri “ben” diye hitab eder. Kendine ait her şeyi “Benim …” şeklinde ifade eder. “Benim elim, benim gözüm, benim kişiliğim, benim aklım, benim ruhum vs.” şeklinde ifade ettiğimiz her şeyimiz öyle görünüyor ki “ben”imizin kendisi değil ona ait bir nitelik olarak yani onu niteleyen bir şey olarak düşünülmektedir. Öyleyse ben dediğimiz şey nedir? Bu soruya net ve tartışılmaz bir yanıt vermek zordur. Biri rahatlıkla ben denilen şeyin aslında var olmadığını ileri sürebilir. Ancak buna rağmen biz doğduğumuz günden beri yaşayan kişinin “ben” olduğunu kesin olarak hissediyoruz. Bilmekten öte bir kesinlik inancına sahibiz. Öyle ki hiçbir bilgi hakkında bu kadar kesin hissetmiyoruz. Görünür görünmez bütün varlığımızın değiştiğine tanık olduğumuz halde küçüklüğümüzden beri süren bir durumun varlığını içimizde kesin olarak hissediyoruz. Burada tek sorun isimlendirme ve denetleme sorunudur. Tıpkı içimizde rasyonel sorgulama yapabilen bir gücün varlığını hissetmemiz gibi. Onu kesin olarak hissettiğimiz halde denetleme ve ölçme imkanına sahip olmadığımız aklımız gibi. Benzer şekilde insanlık geçmişini yöneten, etkileyen ve yön veren şeyin ne olduğu da bilinmesi zor bir durumdur. Tarih dediğimiz geçmişi bilmek için bir tarihi belgeye sahip olmayı yeterli görmek bir belge kutsamasından öte bir şey değildir. Belgenin nasıl oluştuğu, belgenin kimler tarafından oluşturduğu ve hangi amaçla düzenlendiği bilinmedikçe belgenin yazıldığı veya yapıldığı tarih için anlamını bilmemiz mümkün değildir. Buna ilaveten belgeyi yorumlarken tarihçinin yaşadığı ve edindiği zihinsel birikimden ne kadar bağımsız olabileceği düşünülmez ise tarihe ve tarih bilimine olduğundan fazla bir anlam yüklemek kaçınılmaz olur. Edward Hallet Carr bir tarihçinin tarih yaparken dili kullanması bile onun tarafsızlığını yitirmesi için yeterlidir, der. (Carr, 29) Öte yandan tarih okumalarında veya tarih yazımında en popüler yaklaşım tarihin günümüz için ne anlam taşıdığını bulmaya çalışmaktır. Tarihi günümüz insanının ilgisine ve bilgisine ne ifade ettiğini öğrenmeye çalışmak tarihi bilgi ve olayın anlamına bir tür mitoloji sokmak olur. Çünkü bu gün için önemli ve işlevsel olan bir yo-viiirum ve anlam başka bir zaman tamamen anlamsız olabilir. Ancak bu günün ihtiyaçlarına ve bilgi birikimine göre anlamı tespit edilen (sabit kılınan) tarihi olay veya belgenin bir anlamda üstü karartılmış olur. İşte bu da tarihe mitoloji katmaktır. Yani tarihe pragma (yararlılık ve işlevsellik) çerçevesinden bakıldığında pragmayı evrenselleştirmeye girişmiş oluruz. Oysa her çağın ve kişinin pragması farklıdır. Burada denilebilir ki her tarihçi kendi pragmasına göre tarihi olayı ve belgeyi yorumlama özgürlüğüne sahiptir. Ancak tarihçilerin bir tarihi olayı veya belgeyi yorumlaması giderek olayın aslının anlaşılmasını zorlaştıracaktır. Çünkü bu bir mitolojik karartmadır. Tarihçi tarihin bir ürünü olduğu halde tarihi yazmaya çalışmaktadır. Bu kitapta tarihi olay ve tarihi belgenin öyle olmasının nedeni, tarihi olay ve bilginin bilinme imkanı, öbjektif değerlendirilmesi gibi metodolojik yöntemlerin analizi ve eleştirisi yanında tarihin ontolojik anlamı üzerine yapılan tartışmaları da ele aldık. Buna ilaveten tarih konusunda geçmişten beri bilinen felsefi yaklaşımlar bu çalışmanın esas konusunu oluşturmaktadır. Bu çalışma tarih felsefesi derslerinde anlattığım notlardan hareketle şekillendirildi. Bu nedenle bir ders kitabı niteliğinde olan kitabın tarih felsefesi dersini okuyan öğrencilere yararlı olmasını temenni ederi