tan ve vatanseverlik kavramları, dünyanın bütün düşünür ve edebiyatçıları için hemen her dönemde önemli bir konu olarak dikkat çekmektedir. Tanzimat sonrası Türk edebiyatında da diğer dönemlere göre, bu dönemin Osmanlı toplumunda görülen Batılılaşma sürecinde devam eden faaliyetlerin yoğun tesiri ve Osmanlı coğrafyasında karşılaşılan iç ve dış düşmanların tehditleri sebebiyle “vatan” ve “vatanseverlik” kavramlarını ele alan yayınların çoğaldığı görülmektedir.Türk edebiyatında Tanzimat’tan sonra önemli bir yer tutmasına rağmen toplu olarak vatan ve vatanseverlik konularını işleyen eserler üzerinde, “vatan” kavramını müstakil olarak ele alan birkaç makale dışında ciddi incelemeler yapılmamıştır. “Vatan” ve “vatanseverlik” kavramlarının Türk edebiyatı sahasında nasıl bir yer tuttuğu müstakil bir kitap seviyesinde incelenmezken ancak genel anlamıyla “vatan” kavramını ele alan birkaç çeviri kitabın bulunduğu görülmektedir. Bugüne kadar Türk edebiyatında vatan ve vatanseverlik konusu, dönem, yazar veya türler esas alınarak etraflı bir şekilde incelenmemiş; sadece birkaç makalenin sınırlı çerçevesi içerisinde olmak üzere konunun sadece belirli biryönü ortaya konulmaya çalışılmıştır.Bu araştırmamızda, Tanzimat sonrası Türk edebiyatında vatan ve vatanseverlik kavramlarını incelemek için öncelikle süreli yayınlara yöneldik. Başlangıçtan Mondros Mütarekesi’nin imzalandığı 30 Ekim 1918 tarihine kadar yayımlandığını tespit ettiğimiz gazete ve dergi koleksiyonlarını tarayıp bunlardan elde ettiğimiz sayısı yüzlerle ifade edilecek “vatan” ve “vatanseverlik” ile ilgili yazılar ve şiirler yanında, diğer edebî türlerde yayımlanmış kitap hâlindeki eserleri de incelemeye aldık. Elde ettiğimiz malzemenin hem farklı edebî türlerde yazılmış olması hem nicelik yönünden çok fazla bulunması, vatan ve vatanseverlik kavramlarının her dönem için çok yönlü ve dönemin şartlarına göre farklı açılımları olan bir konu olması yanında, özellikle de malzememizin dağınık süreli yayın Vkoleksiyonlarında bulunması çalışmamızın zorluk ve yoğunluğunu ortaya koymaktadır.Çalışmamıza bir temel ve başlangıç olmak kabilinden, öncelikle “vatan” ve “vatanseverlik” kavramlarını genel olarak inceledik. Batı toplumlarında “vatan” ve “vatanseverlik” konularına hangi biçimlerde yaklaşıldığını ortaya koyarkenTanzimat öncesindeki dönemde Türk edebiyatında eser vermiş olan yazar, şair ve aydınların eserlerinde “vatan” ve “vatanseverlik” konusunun hangi yönleriyle ele alındığı ve konuya ne ölçüde yer verildiğini ana hatlarıyla dikkatlere sunduk. Yine özellikle Tanzimat’ın ilan edildiği tarih ile Mondros Antlaşması’nın imzalandığı 30 Ekim 1918 tarihi arasındaki devrenin bu araştırmamızın esasını teşkil etmesinden dolayı, bu dönemde yayınlanan eserlerde vatan fikrinin ve duygusunun tuttuğu yer, bütün genişliği ve derinliği ile inceleme konusu seçilmiştir.Araştırmalarımız sırasında, “vatan” ve “vatanseverlik” konusunda yazılan şiirlerle, gazete ve dergilerde özellikle makale türündeki yazıların oldukça fazla yer aldığı görülmüştür. Çalışmamız incelendiğinde, araştırmamızın kapsadığı seksen yıllık devre içinde “vatan” ve “vatanseverlik” konusunun dramatik türlerden tiyatro, roman ve hikâyelerde, makalelere oranla daha az işlendiği fark edilecektir. Ancak “vatan” ve “vatanseverlik” konusunda meydana getirilen az sayıdaki dramatik türdeki eserlerden özellikle tiyatroların; belki yazarlarının, yaşadıkları dönemin edebiyatçıları arasında daha usta ve bilinir olmalarının veya tiyatro türünde meydana getirilen eserlerin “vatan ve “vatanseverlik” kavramları etrafında yaşanan duygu ve düşünceleri telkin etmede daha etkili olacağının düşünülmüş olması, roman ve hikâye türüne göre bu türde daha fazla sayıda eser verilmesine sebep olmuş olabilir. Bu itibarla tiyatro türündeki eserlerin “vatan” ve “vatanseverlik” konusunu çok yönlü olarak kamuoyunda uzun yıllar çok büyük bir etki bırakacak seviyede yoğun olarak ele alıp işledikleri görülecektir.Bu incelemenin bir tema araştırması olması itibarıyla, incelemeye esas alınan roman, hikâye, tiyatro, şiir, makale ve mektup gibi eserler veya diğer metinler, türlerine göre tasnif edilmeksizin sadece yayınlanmalarındaki kronolojik sıraya dikkat edilerek incelenmiştir. Bazen konunun işlenmesindeki akış bütünlüğünün bozulmaması endişesiyle bu sıranın çok az dışına çıkıldığı da olmuştur. Araştırma esnasında elde edilmiş olan metinlerin mümkün oldukça ilk neşirle-viirine gitmeye çalışırken bu metinlerden yaptığımız alıntılarda kullanılan dile müdahale etmemeye de özen gösterdik.Çalışmamız “Giriş” bölümüyle birlikte beş ayrı bölümden oluşmaktadır. “Giriş” bölümünde vatan konusunun çok genel bir değerlendirilmesi yapılarak Türk edebiyatındaki yeri ve önemi ortaya konulmuştur. Araştırmamızın birinci bölümünde, devlet kavramı ile ilgisi yönünden “vatan”ın genel bir değerlendirmesi yapılmış olup “vatan” kavramı, kelime ve mekân yönleriyle izah edilerek Batı toplumlarının kültür ve edebiyatlarında “vatan” konusunun yeri ortaya konulmuştur. Bu bölümde ayrıca Tanzimat’a kadar olan dönemin divan edebiyatı ile Türk halk edebiyatında “vatan” ve “vatanseverlik” konularına hangi yön, biçim ve ölçüde yaklaşıldığını bazı örnek metinlerden örneklerle kısaca gösterdik. Çalışmamızın ikinci bölümünde Tanzimat sonrası Türk edebiyatında vatan fikri; vatan türleri, vatan ve iktisat, vatanın yükseltilmesi ve imarı, vatan için çalışma, vatanın geleceği ve vatan için eğitim konuları ele alındı. Üçüncü bölümde Türk edebiyatında bir duygu olarak vatanseverliği, vatan özlemini, vatan için savaşmayı ve kahramanlık konularını, vatan ile hürriyet ilişkisini, vatana ihaneti ve vatan karşıtlığı yaklaşımlarını dikkatlere sunduk. Çalışmamızın dördüncü bölümünde de vatan ve vatanseverlik konusunu ele alan eserlerde yabancılar ve azınlıklar konusunu inceledik.Araştırmamızın “Sonuç” bölümünde konunun genel bir değerlendirmesi yapılmıştır. “Faydalanılan Kaynaklar” kısmında ise öncelikle faydalandığımız dergi ve gazetelerden elde ettiğimiz yazı ve şiirler ile bu inceleme sırasında yararlandığımız kitap ve elektronik kaynakları üç ayrı başlık altında verdik.Sonuç olarak şunu belirtmeliyiz ki, bu araştırmamızın tam anlamıyla bir bütün hâlini alması, ismi “Cumhuriyet’ten Günümüze Türk Edebiyatında Vatan ve Vatanseverlik” olacak olan bir devam çalışmamız ile “Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Vatan Şiirleri Antolojisi” ve “Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Vatan Yazıları Antolojisi” ismini alacak çalışmalarımızın sonuçlanması ile mümkün olacaktır. Böylelikle eksikleri bulunabilecek olsa bile “Tanzimat’tan Günümüze Türk Edebiyatında Vatan ve Vatanseverlik” konusunda bir vatan edebiyatı külliyatı meydana gelebilecektir.Araştırmanın tamamlanması sürecinde ve incelemelerimiz esnasında elde edilen malzemelerin değerlendirilmesi ile ilgili gelişmeleri takip edip bütün bilgisi, birikimi, görgüsü, fikirleri ve araştırmacı deneyimi ile bizi yönlendiren ve viiibu araştırmamızın belirli bir seviyeye gelmesini sağlayan kıymetli hocam Prof. Dr. Necat Birinci’ye şükranlarımı sunuyor, huzurlu ve sağlıklı uzun ömürler diliyorum.Çalışmamızın son aşamasında, hem çalışma heyecanı vererek destekleyenhem de isabetli yönlendirmeleriyle araştırmamızın son şeklini almasında benzersiz dikkati ve tespitleriyle çok önemli rolü ve katkıları bulunan bir diğer kıymetli hocam Prof. Dr. M. Fatih Andı’dır. Burada kendilerine teşekkür ediyor; verimli, huzurlu ve sağlıklı uzun ömürler diliyorum.Bu kitabın hazırlanmasının her aşamasında pek çok maddi ve manevi fedakârlıklara sabırla katlanarak uzun, yorucu ve yıpratıcı araştırmalar sürecinde çalışmalarıma çok büyük destek veren, teşekkür etmem gereken bir diğer kişi de eşim Seyyide Sütçü’dür. Buradan kendisine sağlıklı ve huzurlu bir hayat diliyorum.Temennimiz muhatabı olan herkese faydalı olması, Türk Dili ve Edebiyatı araştırmaları ve Türk Edebiyatı inceleme sahasının zenginleşmesine bir katkıda bulunması olan çalışmamızın yayınlanmasında emeği geçen Nobel Akademik Yayıncılık çalışanlarına ve görevlilerine de ilgili ve özverili gayretlerinden dolayı teşekkür eder, kendilerine buradan iyi dileklerimi sunarım.