Üstün yetenekli bir çocuğun ebeveyni olmak genellikle neşe ve kahkaha dolu bir deneyimdir. Bu çocuklar heyecan ve neşe vericidirler ve nefesinizi kesecek şeyler yaptıklarını görmek gerçek bir hazdır. Ancak toplumumuzda çoğu ebeveyn çocuğunun olağandışı akıllı olması, hızlı öğrenmesi ya da üstün yetenekli olması konusunda tedirgin ve belki endişeli bile hissediyor. Çelişkili duyguları olabilir çünkü çocuklarının hızlı bir zihin ile ödüllendirilmesinden dolayı gurur duygusu deneyimliyor ama aynı zamanda yeteneklerini sonuna kadar geliştirecek şekilde yetiştireceklerse farklı ve yeni sorumlulukları olacağı için endişeli hissediyor olabilirler. Bazıları çocuğunun “normal” olmasına yardımcı olma çabasıyla “Şey, evet, yaşıtı olan diğer çocuklarla karşılaştırıldığında akıllı ve gelişimi ileri ama gerçekten ‘üstün yetenekli’ olduğunu düşünmüyorum. Çünkü başka her yönden gerçekten diğer çocuklara benziyor.” diyerek çocuğun üstün yeteneğini reddedebilir ya da azımsayabilir. Ebeveynlerin belirsizliği ve duygu karmaşası genellikle “üstün yeteneğin” ne anlama geldiği hakkındaki karmaşaya bağlıdır. “Üstün yetenek” terimini hiç duymamış olabilirler ya da duydularsa da üstün yetenekli bir çocuğun dahi, mucizevi bir deha ya da diğerlerinden tüm alanlarda çok ileri olan bir birey olacağı gibi bir yanlış düşünceye kapılmış olabilirler. Eğer çocukları bir ya da iki alanda olağandışı gelişmiş ise çocuklarının yine de üstün yetenekli olabileceğinden haberdar olmayabilirler. Karmaşaya yol açan bir başka etken ise ebeveynlerin öğretmen ya da okul yönetiminden sıklıkla “Biz okulumuzda tüm çocukların üstün yetenekli olduğunu düşünüyoruz.” ya da tüm çocukların yeterli kaynak, zaman ve cesaret verilirse hemen hemen her şeyi öğrenebileceğini ima eden “Tüm çocukların öğrenebileceğine inanıyoruz.” gibi ifadeler duyuyor olmasıdır. Bu tür ifadeler sadece kafa karıştırıcı değil aynı zamanda yanlıştır. Federal ve yerel politikalar matematik ve okuma için tüm çocukların en azından sınıf seviyesindeki asgari standartları öğrendiğini garantileme girişimindedir ama gerçekte üstün yetenekli çocuk özgül öğrenme bozukluğu eşlik etmiyorsa kendi yaşından iki üç sınıf ilerideki standartlarda kolaylıkla uzmanlaşırken bazı çocuklar Üstün Yetenekli Çocuklar Uzmanlar ve Aileler için El Kitabı / 15kendi seviyesindeki asgari standartları bile karşılamakta büyük zorluk yaşayacaktır. Üstün yetenekli çocuklar diğer çocuklar gibi midir? Pek çok şekilde diğer çocuklar gibidirler. Tüm çocuklar gibi arkadaş isterler, oyuncaklarla oynamaktan hoşlanırlar, ailelerini severler ve yeni beceriler edinmeyi severler. Ama açıkça, bazı çocuklar diğerlerinden daha hızlı ve kolay öğrenirler. Bazı küçük çocuklar okul öncesi eğitime başlamadan önce okumayı ve toplama yapmayı kimse onlara öğretmeden öğrenirler. Aslında hızlı öğrenmeleri bu çocuklar için okulda sorunlara neden olabilir çünkü öğretmenler “herkesi aynı düzeyde tutmayı” daha kolay bulur ve bu çocukların “başkaları yakalayana kadar beklemelerini” isterler. Çoğu çocuk okulda yeni bir beceriyi kazanmak için oldukça fazla miktarda tekrara ve alıştırmaya ihtiyaç duyar. Bir beceriyi zaten kazanmış olan ya da ustalaşmak için tekrara ihtiyacı olmayan hızlı öğrenen üstün yetenekli bir çocuğun hevesi kırılabilir, öğrenecek yeni ya da ilginç bir şey bulunmadığı için okuldan hoşlanmama hatta nefret etme noktasına varabilir. Tüm çocukların potansiyelini gerçekleştirebilmek için yetişkin rehberliğine ve cesaretlendirmesine ihtiyacı vardır. Yüksek atletik becerileri olan çocuklar yönergelerle ya da takım ve kulüplere dâhil edilerek bu becerilerini geliştirmek üzere desteklenir; benzer şekilde müzik yeteneği olan çocuklar dersler alarak, bandoya ya da orkestraya dâhil edilerek cesaretlendirilebilir. Yüksek akademik potansiyeli* olan çocuklar için de durum aynıdır. Genel zihinsel, yaratıcılık, sanat ya da başka becerileri olan çocuklar da yetenek alanlarını geliştirecek fırsatlara ihtiyaç duymaktadırlar. Ne yazık ki çeşitli nedenlerle okullar bazıları için (ama ileri düzeydekiler için nadiren) geliştirici olan standart akademik müfredatın fazlasını arada bir vermektedir. Bazı eğitimciler “parlak çocukların özel bir yardıma ihtiyacı olmadığına; yine de hâlihazırda onlar için yapılan çok şey olduğuna” inanırlar.2 Gerçek şudur ki üstün yetenekli çocukların eğitsel ihtiyaçları doğrudan güçlü özelliklerinden kaynaklanmaktadır; kesinlikle bu çocukların hızlı ve gelişmiş öğreniciler olmaları özelleştirilmiş öğrenme fırsatlarına ihtiyaç duymalarına neden olur. Öğrenme zorluğu yaşayan çocukların olağandışı olması ve özel hizmetlere ve ilgiye ihtiyaç duyması gibi bunlar da olağandışı çocuklardır ve olağandışı hizmetlere ihtiyaçları vardır. Üstün yetenekli çocukların ebeveynleri başkalarına, gayret göstermeden öğrenen çocuklarının rehberliğe veya desteğe ihtiyacı olduğunu söylemeye isteksizdirler. Okullarda üstün yetenekli çocuklar için özel bir müfredat ya da * Ç.n: Bu ifade üstün yeteneklilik alanlarından biri olan “Genel zihinsel yetenek” terimini ifade etmektedir. 16 / Üstün Yetenekli Çocuklar Uzmanlar ve Aileler için El Kitabıprogram bulunması durumunda bile ebeveynler çocuklarının gelişmiş becerilerine göre eğitsel düzenlemeleri talep etmekten çekinebilirler. Kimisi suçlulukla çekinebilir. “Elbette desteğe daha çok ihtiyacı olan çocuklar var.” diye düşünür. Ancak eğitimciler ve ebeveynler için müfredatı çocuğun hazır bulunuşluğu ile eşleştirecek ve çocuğun “olduğu yerde durması” yerine ilerlemesini sağlayacak düzenlemeler yapmak önemlidir. Üstün yetenekli çocuklar yetenek alanları için akademik rehberlik ve desteğe ihtiyaç duymaktadırlar ve ayrıca sosyal duygusal alanda da desteğe ihtiyaçları vardır. Bütün çocuklar gibi onlar da arkadaş edinmek ve kabul görmek isterler. Yine de kişilerarası zorluklar yaşayabilirler; farklılıkları arkadaş edinmelerini zorlaştırabilir. Kendilerine yetişmekte yavaş kalan çocuklara karşı sabırsız olabilirler ve aynı çocuklar tarafından başkalarının ilgisini çekmeyen konularda ileri düzey aktiviteler yaptıkları için dışlanabilirler. Ebeveynler ve öğretmenler, üstün yetenekli çocukların her gün karşılaştığı duygusal iniş çıkışlarda yol göstererek yardımcı olabilirler. Farklılıkları ve insanlardaki farklılıkların dünyayı nasıl zenginleştirdiğini anlamalarına yardımcı olabilirler. Çoğunuz biliyorsunuz ki üstün yetenekli bir çocuğu yetiştirmek çok zor bir mücadele olabilir. Bir anne bıyık altından gülerek "Benim oğlum üstün yetenekliliğe yakalandı." demiştir.3 Varsayalım ki evinizde üstün yetenekli bir çocuk yaşıyor. Bu; toplumun mutlu, sorumlu, katkı sağlayan ve değerli bir üyesi olarak yetişeceği anlamına gelir, doğru mu? Büyük olasılıkla saygın bir alanda (tıp ya da hukuk gibi) çalışacak ya da belki bilimde gelişme sağlayacak ya da en çok satan şiir kitabını yazacak ya da belki başkan olacak! Doğru mu? Aslında böyle olmak zorunda değil. Yüksek potansiyeli olan bazı üstün yetenekli çocuklar asla buna uygun yaşamazlar. 4 Yollarına başka faktörler çıkabilir ve genellikle bunlar sosyal duygusal faktörlerdir. Neden? Sebepler karmaşıktır.Bir şekilde üstün yetenekli çocuklarla ilgili toplumumuzda ve okullarımızda genel bir belirsizlik var ve bu çocuklar sıklıkla oldukları kişi olmalarını sağlayan özellikleri (duyarlılık, yoğunluk vb.) ile eleştiriliyorlar. Evde de okulda da “Çok duygusalsın! Çok yoğunsun! Çok değişik bir mizah anlayışın var! Sürekli yaratıcı olmak zorunda mısın? Neden her kuralı sorgulamak zorundasın?” cümlelerini duyuyorlar. Bir çocuk bu tür eleştirilerle ne yapabilir? Bu mesajlara inanabilir ve kendisinde bir şeylerin ters gittiğine inanabilir. Bir yandan üstün yetenekli çocukların becerilerine değer verdiğimizi söylüyoruz; öte yandan da normali bozmalarından hoşlanmıyoruz. Genellikle rahatsız edici bir şekilde farklılar ve bazen biz onların daha “normal” bir yaradılışa uymasını istiyoruz. Örneğin; bir anne iki yaşındaki çocuğunun ebeveyn kitaplarında dört, beş hatta altı yaş çocukları için listelenenleri yapabildiğini fark etmiştir. Bu çocuk olağandışıdır ve normale uymaz. Peki, bir ebeveyn bu bilgiyle ne yapsın? Eğitimcilerden rehberlik isteyecek olursa büyük bir ihtimalle Üstün Yetenekli Çocuklar Uzmanlar ve Aileler için El Kitabı / 17“O öncelikle çocuk, üstün yeteneklilik ikinci planda ve sadece onun bir parçası” diyeceklerdir. Ancak üstün yeteneklilik çocukla bir bütündür; bütün düşüncelerini, duygularını, konuşmalarını ve yaptıklarını etkiler. Çocuğu olduğu kişi yapan bir anahtardır. Yalnızca başkalarının mücadelesini kolaylaştırdığı zaman ayrı bir özellik olarak ele alınabilir. Üstün yeteneklilik görmezden gelinemez ya da küçük görülemez; üstün yetenekli çocuklar temel olarak farklıdır. Grup olarak gelişimsel basamakları başka çocuklara göre daha hızlı (bazen çok daha erken) geçerler ve çok daha yoğun yaşarlar. 5 Başka çocuklardan daha erken yaşlarda soyut fikirleri anlarlar. 6 Uyaranlara çok daha yoğun tepki verirler. 7İşte size başka bir bakış açısı. IQ sonucu ortalamanın 45 puan üzerinde olan (145) bir çocuk normalden (100); IQ sonucu normalin 45 puan altında olan (55) bir çocuk kadar farklıdır. Çok az eğitimci, pediatrist ya da psikolog 55 IQ puanı olan bir çocuğu önce çocuk olarak görmeyi ve sonra zihinsel engelli olduğunu değerlendirmeyi önerir. 145 IQ puanı alan çocuklar için “zihinsel potansiyelleri (onları yöneten beyin) onlarla ilgili her şeyde öyle temeldir ki çocuğun şahsından ayrıştırılamaz. IQ ne kadar yüksekse bu durum o kadar fazla görülür.” 8 Üstün yetenekli çocuklara yardımcı olmak ve desteklemek için öncelikle tamamen farklı olduğunu fark etmek zorundayız. Sonra nasıl farklı olduğunu anlamak zorundayız çünkü tüm üstün yetenekli çocuklar aynı değildir. Sonuç olarak hayatlarında önemi ve etkisi olan yetişkinler olarak onlara yalnızca akademik çabalarında rehberlik etmemeli aynı zamanda sosyal, bireyler arası ve öz gelişim becerileri için de rehberlik etmeliyiz. Benzersiz ve farklı olmak ve bir yandan da bir akran grubu ve topluma ait olmayı istemek zorlu bir görev olabilir. Üstün yetenekli bir genç bu zorluğu şöyle anlatmıştır:“Üstün zekâlılık ve yeteneklilik” boş hafta sonlarınızda hafife alabileceğiniz bir şey değildir. Hayatınızdaki her şeyi etkileyecek günün yirmi dört saatini, yılın 365 gün 6 saatini alan bir şeydir. Hazır olabileceğinizde daha erken olgunlaşmaya zorlayan bir şeydir; sizi yırtıp bir kenara atan ve sizle ilgili her şeyin ters gitmesine sebep olabilecek bir şeydir. 9 Üstün yetenekli çocuk için uyum sağlamakla kendi yolunu takip etmek arasında denge kurabilmek zor bir görevdir. Her bireyin dengesi farklı olacaktır. Her yolun kendine has bir zorluğu ve bedeli vardır. Kendini anlayabilmesi ve sonunda kendisini gerçekleştirebilmesi için bu bedelleri anlaması gerekir. Bu kitabın üstün yetenekli çocuğunuzu akademik, sosyal ve duygusal açıdan anlamanıza ve desteklemenize yardımcı olacağını umuyoruz.