Çocukların yetişkinlerden daha aktif, daha heyecanlı, daha az dikkatli ve daha doğal olmaları oldukça normaldir. Onların gerekli şeyleri yapmak ve yaptığı işi tutarlı bir biçimde sonlandırmak konusunda yetişkinlerden daha fazla sorunlu olması pek şaşırtıcı değildir. Yine de, ebeveynler, çocuklarının dikkatlerini yoğunlaştırmakta, davranışlarını ve dürtülerini kontrol etmekte zorluk yaşamalarına üzülmektedirler. Diğer ebeveynler, bu sorunların normal olduğu, bunların çoğu çocukta görüldüğü ve paniğe gerek olmadığı yönünde DEHB’li çocuğa sahip ebeveynleri rahatlatma yoluna giderler. Çocuğun davranış sorunları aşırı da olsa, bu durumun büyük ihtimalle çocuğun henüz olgunlaşmamasından kaynaklandığı ve büyüyünce bu sorunların kendiliğinden ortadan kalkacağı düşünülebilir.Genelde bu doğrudur, ama olmadığı zamanlar da vardır. Bazı durumlarda çocuğun dikkat süresi o kadar kısa, hareketlilik seviyesi o kadar yüksek ve dürtü kontrolü o kadar sınırlıdır ki bu davranışları yaşına göre aşırıya kaçabilir. Çoğu kişi böyle bir çocuk tanımıştır —okuldaki sorumluluklarını bitirmekte sorun yaşayan, komşu çocuklarıyla anlaşamayan, ebeveyn denetimi olmadan başladığı günlük işlerin devamını getiremeyen çocuk, evde soruna yol açar.Davranış problemleri arttıkça, çocuğun uyum sağlaması gittikçe zorlaşarak ve yaş ilerledikçe bu sorunlar, kendiliğinden ortadan kalkmayacaktır. Dolayısıyla bu davranış problemlerini normal saymak yanlış olur. Eğer böyle bir çocuğa sahipseniz, bu sorunları önemsemediğiniz zaman veya biraz daha olgunlaşması için çocuğunuza zaman vermeniz durumunda, sadece kendinizi yanlış yönlendirmiş olmakla kalmayıp, ayrıca çocuğun psikolojisine ve sosyal uyumuna da zarar vermiş olursunuz. Bu şekilde davrandığınız takdirde, her gün çocuğu ile baş etmek durumunda kalan sizin ve diğer aile üyelerinin ileride daha büyük sorunlarla karşı karşıya kalması kaçınılmaz olacaktır.Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ya da DEHB olarak bilinen bu gelişimsel bozukluğa sahip çocuklarda, dikkat, aşırı hareketlilik ve davranışı engelleme (inhibisyon) eksikliği sorunları belli bir seviyenin üstündedir. Bu kitap DEHB ile ilgilidir. Kitabın içeriği, DEHB’li bir çocuk yetiştiren aileler ve bu bozuklukla nasıl baş edileceğiyle ilgili daha çok şey bilmek isteyen bireylere yönelik hazırlanmıştır. Kitabın temel amacı, Önsözxiv Önsözebeveynlerin bu zorlu çocuklarının sorumluluğunu alması ve bu sorunla baş edebilmesi için fırsatlar vermek ve böylece tüm ailenin huzur ve mutluluğunu sağlamaktır.Bu konuda ebeveynlere yönelik sayısız kitap mevcuttur. Çoğu oldukça iyi ve bunların içinde kliniğimize gelen ailelere tavsiye ettiğim birkaç kitap da var. Peki, neden başka bir kitap daha yazmak istedim? Nedeni şu ki; mevcut kitaplar, aileler için DEHB’li bir çocuğu nasıl eğitecekleri ve daha önemlisi bu bozuklukla ilgili ne yapacakları konusunda yeterli bilgiyi içermemektedir. Ebeveynler için pek çok kitap, DEHB’ li çocukların ve ailelerinin tedavisi ile ilgili yılların klinik çalışmalarından elde edilen tecrübeleri başarıyla iletmekte, ancak güncel bilimsel yenilikleri dahil etmekte eksik kalmaktadır. Bu kitabın orijinal baskısı yayınlandığından beri DEHB ile ilgili araştırmaların son 20 yıldaki gelişimi hayrete düşürecek kadar fazladır. Zira bu konudaki diğer pek çok kitapta, sonuçlar ve öneriler yazarın sadece klinik deneyimlerinden gelir—ve bu, yeterli değildir. Örneğin, son 10 yılda, DEHB ile ilgili moleküler genetikteki gelişmeler önemli bir seviyeye ulaştı ve günümüzde de bu durum devam etmektedir. Bu bozuklukla ilgili en az yedi gen bilimsel olarak tanımlandı ve araştırmacılar gelecek yıllarda daha fazlasının bulunacağını düşünüyorlar. İnsanın tüm genomu, DEHB için riskli olan genlerde tarandı ve en az 25 ile 40 kadar bölgenin bu rahatsızlıkla ilgili olduğu tespit edildi. Beyin görüntüleme araştırmaları ayrıca bize DEHB ile ilgili bölgelerin olduğunu göstermiş ve o bölgelerdeki bazı aktiviteler bozukluğun risk genleri ile ilişkilendirilmiştir. Artan araştırmalar ve sonuçları bize bu konuda birçok bilgi sunmaktadır.Bu bulgular ebeveynler için önemli bilgiler içermektedir. Bahsedilen sonuçlar, kitabın bir önceki baskısının verilerini de destekler niteliktedir ki -DEHB büyük ölçüde biyolojik nedenli genetik/kalıtımsal bir bozukluktur. Bu bulgular ayrıca gelecek on yılda tanı ve tedavi için büyük bir gelişmeyi işaret edebilir, çünkü bu bozukluk için genetik testlerin kullanılması mümkün görünmektedir. Belki de bozuklukla baş edebilmek için çok daha güvenli ve daha etkili ilaçların gelişimi de olacaktır. Ebeveynler bu tür gelişmelerin farkında olursa, bu bozukluğu daha iyi anlayabilir ve DEHB’in olumsuz ebeveyn tutumlarından, beslenme alışkanlıklarından ya da aşırı televizyon izlemekten meydana geldiği gibi doğru olmayan iddialarda bulunanlara yanıt verebilirler.Onlarca yıldır birçok klinik uzmanı DEHB’in, olumsuz ebeveynlikten kaynaklandığına dair yanlış bir algıyı takip etmişlerdir; neticede çocukların ergenlik çağına gelince bu durumun düzeleceği; uyarıcı ilaçların yalnızca çocuklarda etkili olacağı (ergenlerde ve yetişkinlerde değil) ve yalnızca okul günlerinde kullanılması gerektiği; DEHB’li çocukların katkısız yiyecek ve şekersiz bir diyetten yararlanması gerektiği gibi. Uzun süre, bazı yazarlar tarafından bu bozukluğun çok fazla video oyunu oynamaktan, aşırı televizyon izlemekten ya da modern kültürün artan hızından kaynaklandığı iddia edildi. Şimdi ise, birçok DEHB’li çocuğun kalıtsal genetik formu olan bir bozukluğa sahip olduğunu, birçoğunun ergenlik çağına gelince sorunlarının devam edeceğini, yıl boyunca hem ergen ve yetişkinlerin hem de çocukların ilaç alabileceğini ve çoğu DEHB’li bireyin, şekersiz bir diyetten fayda görmeyeceğini an-Önsöz xvlıyoruz. Ayrıca, DEHB’in video oyunlarından, televizyondan ya da modern yaşamın hızından kaynaklanmadığını da biliyoruz. Sadece 40 yıllık araştırmaların sonucunda bile ne kadar da ilerledik! Gerçekten heyecan verici değişimler-onlardan birkaçı oldukça kapsamlıdır, son 10 yıl içinde gerçekleşmiştir ve şu anda da gelişmeler devam etmektedir. Bu gelişmeler sadece DEHB’in nedenlerini daha iyi anlayabilmek için değil, aynı zamanda bu bozukluğun doğasında yatan zengin bir bilimsel anlayış olduğu gerçeğidir ve bundan dolayı büyük ölçüde bu bozukluğa olan bakış açısı değişmiştir. Son 10 yıldaki bilimsel araştırmalar, DEHB’in muhtemelen dikkat eksikliği değil, öz-düzenleme bozukluğu olduğunu göstermektedir; benlik duygumuz geliştikçe, daha geniş bir sosyal çevre içinde davranışlarımızı kontrol edebiliriz. Bu nedenle, DEHB ismini kullanmak bile yanlış olabilir ancak çeşitli yasal sebeplerden dolayı DEHB şimdilik kullanılmaya devam edecektir. İlerleyen yıllarda bu çocukların yüzleştiği günlük yaşantıdaki zorlukların yanında, ailelerinin, okullarının ve toplumun gittikçe artan taleplerine karşı düzenleme yapma zorunlulukları gibi karşılaştıkları önemli sorunlara baktığımızda, sadece dikkat eksikliği etiketi bu çocuklarda oldukça yetersiz kalmaktadır. Örneğin, kendi araştırmalarım ve diğer araştırmalar, DEHB’li çocuk ve yetişkinlerin zaman yönetiminde yetersiz olduklarını göstermektedir. Davranışlarını yönetmeleri için zaman algılarını diğer bireyler gibi kullanamaz ve bundan dolayı saat, teslim tarihleri ve gelecek ile ilgili durumlara uyum sağlayamazlar. Bu, 10-20 saniye kadar kısa zaman aralıklarını içerir. Zaman onlardan hep kaçar ve zaman ile ilgili durumlarla hiçbir zaman akranları kadar başa çıkamazlar.DEHB’in özellikleri ebeveynler açısından ne kadar zorlayıcı olsa da, insanların çoğu bozukluğun ciddiyetine yönelik şüpheci olmak yerine, durumu oluruna bırakmaktadır. Hepimizin bazen dikkat sorunu olmaktadır ve bu durum özellikle çocuklarda görülür. Bazı insanlar, dürtüselliğin ve huzursuzluğun sadece çok çalışmakla alakalı olduğunu iddia ederler. Gerçekten öyle mi? Öğretmenler, akrabalar, komşular ve diğerleri sizi böyle olduğuna dair ikna etmeyi deneyebilir. Çocuğunuzun davranışlarının temelinde önemli bir sorun vardır. Bu sorunu anlamayan televizyon ve yazılı medya, birçok hikayede bu tür sorunların maceraperest çocukları, özellikle erkek çocuklarını —Tom Sawyer ve Huck Finn’lerin modern yaşamı—etiketlemek için bir efsane olduğunu iddia ederler. Farklı bakış açısına sahip bazı gruplar (dini, siyasi vb.) bozukluğun varlığını inkâr etmekte ve bu bozukluğun tedavisi için ilaç kullanımını sert bir dille eleştirmektedirler. Bilimsel çalışmalar, bu düşüncelerdeki yanlışlığı ortaya çıkarmaktadır, yine de ebeveynler belli dönemlerde DEHB hakkında birçok asılsız iddiayla bunalmaktadır. Tüm bu yanlış düşüncelere bu kitabın, bozukluğun doğası ve nedenleri ile ilgili olan bölümlerinde değinilmiştir.Oldukça popüler ama asılsız olan bu görüşlerin aksine, DEHB olarak ifade edilen bu sorunun, çocuğun zaman ve gelecekle ilgili anlık tepkilerinde otokontrolü engelleyen bir bozukluk olduğu kanaatindeyim. Yani, DEHB’liler; zamanın, geçmişin ve geleceğin algılanması ve davranışların yönetilmesi konusunda yetersizdirler. Çocuğunuzda istenildiği gibi gelişmeyen şey; bulunduğu ana odaklanma, hayatta bundan sonra neyin xvi Önsözolacağına ve genel olarak gelecekteki şeylere odaklanmadaki sorunlardır. Her çocuğun ana odaklanması istendiğinde fevri davranması normaldir. Çocuk sırf o andaki ilginç ve eğlenceli olan şeyleri yapmak ister ve bunu desteklemeyenlerden uzaklaşır, doğrudan hazzı mümkün olduğu kadar arttırmak ister. Çocuğun algısı, her zaman ‘’yaşadığı an’’ ile ilgilidir. Ancak bu çocuklardan ileride tamamlamaları gereken bir hedef geliştirmeleri ve gelecekte yapmaları gereken şeyler beklendiğinde bu durum, onlar için zorlayıcı olabilir. Bu beceri, bizlerin düzenli, planlı ve hedef odaklı olabilmesi için mühimdir ve bu da doğrudan dürtülerimizin üzerinde ne kadar kontrolümüz olduğuna bağlıdır. Bizi bulunduğumuz andan daha bağımsız kılar ve gelecekten etkilenmemize izin verir. DEHB’e bu şekilde bakmak, onların yaşadığı durumları ve sorunları daha fazla önemsememizi sağlar. Bu bakış açısı, DEHB’li bireylerin neden her zaman diğerlerinin davrandığı gibi davranamadığını açıklar, onları anlamamız için bir temel sağlar ve DEHB’in bir bireyin günlük hayatını nasıl bozduğu konusundaki anlayışımızı derinleştirir. DEHB’i anlamanın ne demek olduğu konusunda daha çok şey söylenebilir. Gerçeği söylemek gerekirse, bu kitabı yazmamdaki temel neden, ebeveynlerde bu fikri geliştirmekti ve yeniden gözden geçirmedeki esas amacım bu görüşü tekrar gündeme getirmektir. İnanıyorum ki bu görüş, DEHB’in bilimsel gerçekliğini aktarmada diğer görüşlerin yaptığından daha fazla katkı sağlar. Bu kitabı yazmakta ayrıca bir zorunluluk hissettim, çünkü ebeveynlerin, bilgi edinirken ve uzmanlardan yardım isterken bilimsel açıdan daha fazla bilgiye ihtiyaçları olduğunu gördüm. Bilimsellik, bilgi kaynaklarının takip edilebilmesi ve doğru açıklama yapılabilmesi için, hem meraklı hem de şüpheci olmayı gerektirir. Bu kitabın içindeki bilgiler de dahil olmak üzere bir diğer amaç ise, bir ebeveyn olarak size bilgili kalmanız için gerekli olan dokümanları vererek, duyduğunuz ve okuduğunuz her şeyi sorgulamanızı sağlamaktır. Şu anda dış piyasada bu kitap dışında konu ile ilgili birçok bilgi mevcuttur. Kişisel bilgisayarların ve özellikle internetin gelişmesi ve yaygın şekilde kullanılmasından dolayı, günümüzde bir bilgi patlaması söz konusudur. Bilgisayar ve internet veya akıllı telefon olan her ev artık bilgiye ulaşabilmektedir. Maalesef, bu kanallarla ulaşılan her bilgi o konu hakkındaki doğru bilgi olmuyor. Çünkü bu bilgilerin doğruluğu, bağımsız bir şekilde değerlendirilmiş veya eleştirilmiş değildir ve sizi orada bekleyen bilgi bir ürün, bitkisel ilaç veya farklı bir bakış açısı için satış sahasıdır. DEHB ile ilgili yanlış bilgi veren yerler, yalnızca internet siteleri değil, bloglar ve sohbet odaları da olabilir. Buralarda doğru olmayan fikirlerle herkes belge ve kanıt olmaksızın bir konuyla ilgili görüşlerini öne sürebilir. Bu bloglar ve sohbet odalarına yaptığım ziyaretler, buralarda kullanılan çoğu bilginin, bilimsel olmayan ve yanlış görüşler olduğunu gösterdi. Bundan dolayı yerel kütüphanenizde, kitapçıda veya online aramalarınızda şüpheci olmayı asla bırakmayın.Ancak araştırma yapmayı da bırakmayın. Çocuğunuzu büyütmek için DEHB hakkında edinebildiğiniz her türlü bilgiye ihtiyacınız var. Her bilgiyi edinmeniz, bir ‘’yönetici ebeveyn’’ olmanız için ilk adımdır ve siz; doktorlar, psikologlar, hemşireler, sosyal Önsöz xviiçalışmacılar veya öğretmenlerden bilgi alması gereken ve çocuğunuz için karar verme yetkisi olan tek kişisiniz.Uzmanlar, kendi alanlarında yalnızca sizin için danışman pozisyonda olan kişilerdir. Kimse—ciddiyim hiç kimse—çocuğunuzu sizin kadar iyi tanımıyor. Bu kitabın temel ilkelerinden biri de, çocuğunuzun uzman destekli ve eğitimle ilgili tedavisinde sorumluluğun sizde olduğunu bilmenizdir. Her bölüm, çocuğunuzun ilgisini kaybetmenizin —ve belki de bu sizin çocuğunuz—üzüntüsünü dindirmek için sorumluluğu sizin almanıza fırsat vermek amacıyla yazıldı. Kısacası, bu kitap size nasıl ve ne zaman karar vermeniz gerektiğini öğretmeyi amaçlamaktadır. Çocuğunuzla ilgili kararları alırken, hiç kimse sizin adınıza karar veremez ve vermemelidir. Ne bir başka kitap ne de bir kişi bunu yapmamalıdır.Bu baskıda verilen bilgiler, klinik çalışmalarımdan ve son 35 yıldaki DEHB’li çocukların aileleriyle yaptığım araştırmalardan elde edildi. Ayrıca bu bilgiler, benim bir birey, bir baba, bir eş, bir bilim insanı, bir öğretmen, bir gözetmen ve bir klinik uzmanı olarak halen devam eden kişisel gelişim maceramdan geliştirildi. Kitaptaki veriler, tek bir vaka ile oluşturulmamıştır. Başka bir kitap benim düşüncelerimi şekillendirmemiş ve bir beyin fırtınası oluşturmamıştır. Bunun yerine, her yeni aileyle çalıştığımda, bu konuyla ilgili yeni bir kitap okudukça ve yeni öğrencilere bir şeyler öğrettikçe, kesin prensiplerin önemine yönelik sürekli gelişen bir duygum vardı. Ailelere öğrettiğim yönetim teknikleri ya da bu bozuklukla ve halen mevcut uygun tedavileriyle ilgili onlara sağladığım gerçekler, bu aileler ve onların yaşadıkları sorunlardan oluşturuldu. Bunlar, DEHB’li çocuğunuzun yararına atacağınız adımlar için bir davranış temeli sağlayabilir.Kitaptaki bilgiler ve öneriler, herhangi bir ebeveyne, değerlendirdiğim çocuğuyla ilgili söylediklerime benzer şeyleri içermektedir. Bu öneriler, kapsamlı bilimsel araştırmalardan elde edilmiş ve yaklaşık olarak 20-25 değerlendirme ve terapiye eşdeğer niteliktedir. Yine de, aradığınız her şeyi sadece bu kitapta bulamayacaksınız. Bu konuyla ilgili binlerce bilimsel makaleyi bu kitaba dahil etmek mümkün değildi. DEHB, en iyi araştırılmış çocukluk dönemi psikolojik bozukluklar arasında bulunmasına rağmen, bir klinik uzmanı olarak, hala benim ve meslektaşlarımın bilmediği çok şey var. DEHB, toplumda ve eğitim kurumlarında halen yanlış anlaşılan ve tartışması devam eden bir durumdur.Bu kitap, bilimsel ve kanıtlanmış doğru bilgiler vererek, DEHB ile ilgili efsane ve yanlış inanışları engellemeye çalışmaktadır. Bilginin uygun ya da kesin olmadığı belirli konular için böyle söyledim. Araştırmalarımız devam ediyor. Üstelik her bir DEHB vakası benzersizdir. Çocuğunuzun durumu ve ailenizin özelliklerine göre, bilgi ve tavsiyelerimi kendinize göre ayarlamanız en doğrusudur. Çocuğunuzun ciddi problemleriyle nasıl baş edeceğiniz konusunda sorularınız olduğunda, DEHB ile ilgili en bilgili uzmanları aramanızı size özellikle tavsiye ederim.Bu kitapta bulacaklarınızın çoğu, DEHB ile ilgili bilmeniz gerekenler ve erişkin dönemine kadar, çocuğunuzun ve sizin hayatınızda yapmak zorunda kalacağınız özel değişikliklerdir. Bu kaynak başından sonuna kadar size ebeveynlik yönetimini, bilim-xviii Önsözsel danışma ve ilke merkezli uygulamaları öğretme amacıyla sunulmuştur. Burada açıklanan görüşler, 35 yıllık klinik deneyimlerim dışında, kitap bölümlerindeki ortak yazarların desteğiyle de geliştirilmiştir.Bu proje için beni destekleyen eşim Pat’e ve oğullarımız Ken ve Steve’e bir kez daha teşekkür etmek istiyorum. Milton’ın dediği gibi: ‘Onlar aynı zamanda, ayakta durup bekleyenlere de hizmet ederler’’ ve bu bir yazarın aile üyeleri için son derece doğrudur.Kitty Moore’e, Seymour Weingarten’e ve The Guilford Press’ten Bob Matloff’a, bu kitap fikrini destekledikleri için ve onlara kitabın taslak halinden sonuna kadar, yayınlanma aşamasında, orijinal ve şu andaki revize edilmiş olan baskı için en içten minnettarlıklarımı bir kez daha sunmak isterim. Guilford ‘’ailesinin’’ pek çok üyesi arasında en özel övgü; kitabı tüm sürümlerine göre düzenleyen, biçimleyen ve beni en etkili şekilde cesaretlendiren, duymam gereken ve duymak istediğim şeyleri söyleyen Christine M. Benton’a gitmeli. Bu kitabın varlığı büyük oranda onun sayesinde.Son olarak, çocuklarına yardım edebilmek için hayatlarını benimle paylaşan tüm DEHB’li çocukların ebeveynlerine teşekkür ediyorum. Bu kitaptan öğreneceklerinizin çoğu onların bana öğrettikleri. Arzu ettiğim tek şey; size ve çocuğunuza faydalı olmak adına onlardan edindiklerimi yeterince iyi öğrenmiş olabilmek