Sizin en hayırlınız, Kur’an’ı öğrenen ve öğreteninizdir!’ (Hz. Muhammed s.) Dinimizin temel kitabı, Müslümanlığımızın temel referansı, kültürümüzün temeli, dünya ve ahiretimizin yol haritası, inanç-ibadet-ahlak yapımızın zemini olan kitabımız Kur’an’ın temel iniş gayesi elbette ki anlam ve amacını öğrenip onun ışığında hayatımızı tanzim etmek, eksik ve kusurlarımızı onun aynasında görüp düzeltmek, Allah’ın rızasına ulaştıracak ilke ve prensipleri bizzat kendi kelamından görüp anlamak... Böyle olmakla beraber dinin kutsal kitabı olarak ibadetlerimizde okuduğumuz sure ve ayetlerin kendine has bir okuma biçimi vardır ve kurallarına göre doğru telaffuzu da önemli. Bu da elifbadan başlayıp tecvit üzere Kur’an okuma sürecinden geçmekle mümkün. Müslüman halkımız ve diğer Müslüman halklar asırlardan beridir bu geleneği yoğun bir şekilde sürdürmekte, bunun için oluşturulmuş uygun mekanlarda ve belli sistematik periyotlar halinde teorik-pratik eğitim-öğretimi verilmektedir. Adından da anlaşılacağı üzere ‘pratik ve kolay nasıl öğrenilebilir?’ sorusuna cevap olabilecek bu çalışmayı hazırlama düşüncesi epeydir zihnimi kurcalamaktaydı ve bu çalışmada bilgiler ve kurallar hem özlü, derli-toplu ve pratik olarak sunulmalı, hem de (hatırlatmalar bölümünde) eğitimöğretim sürecinde görülen kimi problemlere işaret edilmeli, sahadan önerilerde bulunulmalıydı. Burada amaç, süreci gereğinden fazla uzatmadan, zamanı verimli kullanarak, müfredatla öğrenciyi sıkıp ürkütmeden, dersten soğutup uzaklaştırmadan, aksine sevdirerek ve mümkün olduğunca hızlandırıcı şekilde meselenin mantığını kavratmak. Elbette eğitim-öğretim faaliyeti sadece elinde kitap olan öğrenci, kendine has telaffuzu öğretip kontrol eden hocası ve iki tarafın öğrenme-öğretme faaliyetinden ibaret basit bir iş değil; doğrudan-dolaylı çok etkenli ve kendi içinde yoğun detaylara sahip bir iş. Bu faaliyette öğrencinin kişisel özellikleri, yetenekleri, ilgi ve çabası kadar hocanın öğretme bilgi-beceri ve tavırları, yine ilgili, bilinçli ve destek veren bir ebeveyn, ders ortamı ve araç-gereçlerin uygunluk ve fonksiyonelliği, eğitim-öğretim yöntem ve stratejileri ile bunların yardımcı unsurlarla bir bütün olarak verimli kullanımı vs. gibi birçok boyutu var. Aşağıda bunlara: ‘Bazı temel hatırlatmalar’ kısmında değindik. Elbette Kur’an okumak/kıraat, bu çalışmada bahsedilen bilgilerden ibaret değil ve zaten amaç da -ana hatlarıyla değinsek de- tecvit konularına genişçe yer vermek değil, başlangıç seviyesi bilgilerini özetleyerek vermek. Bu sebeple çalışmanın hacmini ve içeriğini, öğrenim sürecinin uzun, yorucu, bıktırıcı ve zor geçmeyeceği, amaca kısa sürede ulaşabileceği düşüncesini öğrencinin zihnine yerleştirip cesaretlendirmek, muhtemelen birkaç dersi birden verip sonuca bir an önce ulaşmaya teşvik etmek amacıyla olabildiğince kısa tutmayı ve bu yüzden alıştırma örneklerini çoğaltmamayı tercih ettim. Bu, alıştırma örneklerini önemsemediğimden değil. Alıştırma yapmak demek pratik yapmak, dersi/konuyu zihnimizde daha da pekiştirip kalıcı olmasını sağlamak demek fakat amaç meseleyi kavradıktan sonra zaman kaybına gerek olmadığını, bir an önce diğer derslere geçerek öğrencinin gayretini kamçılamayı, çabasını canlı tutmayı öncelediğimden kısa tuttum. Elbette öğrencinin dersi anlama ve kavrama düzeyine göre örnekler, tahta üzerinden veya özellikle Mushaf’tan göstererek çoğaltılabilir. Evet alıştırma örnekleri hazırlanmış bir elifbanın ilgili sayfalarından gösterilebileceği gibi hem temel harekelerde hem tecvid derslerinde ‘Mushaf açarak’ gerçekleştirilmesini öneririm (bu anlamda dersle ilgili örnekler için Kur’an kelimelerinin kök-versiyon dokümanı ve bunların dijital olarak yansıtılması önerilebilir). Bu derslerden amaç zaten Kur’an okuma bilgi-becerisi kazandırmak olduğundan, başından itibaren derse dair alıştırma örneklerinin bir Mushaf’tan gösterilmesi, Kur’an’a geçmek isteyen öğrencinin amaca bir an önce ulaşmasını teşvik edecektir. Ayrıca bu, bir zaman tasarrufu da demek olduğundan, diğer dini bilgilere de (meal, inanç, ibadet/ilmihal, siyer, ahlak, İslam kültürü, belki ilgi ve isteğe göre temel Arapça vs.) zaman kalacaktır. Ayrıca kısa sürede amaca ulaşmanın gururunu ve sevincini yaşayacak, özgüveni ve cesareti artacaktır. Bu gibi düşüncelerle teknik açıdan fonksiyonel ve pratik bir içerikle, olabildiğince gerekli bilgileri derli-toplu, özlü olarak değerlendirip sunmaya çalıştım. Bu çalışma üzerinden yapılacak dersler: Harfler, harekeler ve tecvit derslerinin ayrı ayrı günlerde yapılması gerekmiyor, özel ders yoluyla veya resmi kurs süresinceöğrencilerin ilgi, istek ve becerisine göre çabuk ilerlemesi sağlanabilir, günde birkaç ders görülebilir ve çok kısa sürede Kur’an okumaya başlayabilirler.Bazı Önemli Hatırlatmalar:1. Bilgi tekrara dayanır. Sürekli yapılan işler daha kalıcı olur ve süreklilik arttıkça yaptığımız iş daha da nitelik kazanır, her tekrar pratikte daha iyi, daha sağlam hale gelir ve unutma riski azalır. Gerek sıfırdan öğrenme esnasında ve gerekse öğrendikten sonra sürekli tekrar yapmak, dersi zihnimizde daha kalıcı hale getirir. ‘Yani tekrar şart!’ 2. Bilgide, sıralılık esastır ve biri yeterince ve tam olarak kavranmadan diğerine geçiş olmaz, olmamalı. Her bilginin bir sırası, ait olduğu bir yeri vardır ve sağlam temeller üzerinden bina edilir. Üste konulan her bir bilgi/ders, o bilgilere zemin teşkil eden ve anlamlı kılan alttaki bilgilerin sağlamlığı oranında vücut bulur. Her konu, mümkün olduğunca hatasız ve düzgün şekilde öğrenilmeli, sonraki derse emin adımlarla geçilmeli. Yoksa zayıf geçilip pekiştirilmeyen bilgiler, hafızamıza tam yerleştiremediğimiz için ilerleyen derslerde bizi sıkıntıya sokabilecek, diğer derslerin verimsiz geçmesine neden olabilecektir. 3. Bilgi temininde elbette çok ama zayıf ve devamsız gitmek değil az da olsa sağlam gitmek, devamlılık sağlamak önemli. Her gün zamanımızın bir kısmını yoğun bir odaklanma ile buna ayırmak, bunu devamlı hale getirmek durumundayız. Bir an önce amaca ulaşmak için çoklu ders almak, çabuk bitirmek için uzun süreli yoğunlaşmalar yapmak mümkünse de yorup bıktırdığında üzerine gitmek yerine, dinlenmek veya başka bir meşgaleye yönelmek hem iyi gelecektir hem de dersten yılmamızı, soğumamızı önleyecektir. Duruma göre çok ve uzun yoğunlaşmak yerine yavaş yavaş ve zamana yayarak öğrenmek de önemli bir seçenektir. 4. Birçok konuda olduğu gibi Kur’an’ı düzgün ve güzel okumayı (tecvit) öğrenmek de işin ehli birinin kontrolünde olmalıdır. Kitaplar her ne kadar doğru bilgiyi verse, onlarsız olamasa da bu konu daha çok pratiğe ve işitmeye dayalı olduğundan iyi bilen birinin gözetim ve kontrolünde olması şarttır. 5. İlgi ve istek. Bir konu/bilgi/ders öğrenilmek, bir iş yapılmak isteniyorsa bunu sağlayacak, hızlandıracak ve nitelikli hale getirecek olan ilgi ve istektir. İlgi ve istek, yapılmak istenen şeyin olmazsa olmaz ön koşuludur. Ne kadar ilgi ve istek, o kadar başarı. Bunu sağlamak biraz da hocanın öğrencisine nasıl yaklaştığına, dersi ve ortamı ‘sevilebilir vezevk alınabilir’ bir hale getirebilmesine bağlı. Muhatabı olan öğrencisinde mutlaka psikolojik etki uyandıracak, ilgi ve çabasını teşvik edecek sevgi, şefkat, sabır, ilgi, güler yüz, samimiyet, iltifat, cesaretlendirici sözler, espriler, yer yer komik jest ve mimikler, ismiyle hitap etme, yargılayıcı veya buyurucu değil teşvik edici, önerici ve merakını uyandırıcı sorular, tatlı üslup vs. gibi olumlu tavır ve davranışları ihmal etmemek gerek. Asla cesaretini kıracak, hele de aşağılayıp küçük düşürecek söz ve tavırlardan, diğer menfi hal ve hareketlerden, olumsuz jest-mimiklerden dahi kaçınmak, oluşmasına müsaade etmemek… 6. Bütün dersler iyi işlenip bitirildiğinde Kur’an’a geçilir. Bundan sonrası daha çok öğrencinin ilgi ve pratiğine kalır. Düzgün ve hatasız olarak okuma belli bir sürate ulaştıktan sonra tecvit dersine geçilir. Şart olmamakla beraber mümkün mertebe tecvit kurallarını renklerle gösteren Mushaflardan okutulması hem öğrencinin çalışması hem de ders esnasında nerede hangi kuralın var olduğunu sürekli görme imkânı vermesi açısından iyi olacaktır. 7. Elbette eğitim-öğrenimde okuma, ezberleme, anlama: kavrama süreci olmaza olmaz bir niteliğe sahip olsa da sadece hoca (bilgi ve beceri durumu, tavır ve davranışları), mekân (Kur’an kursları, camiler vs.), eğitim materyalleri (renkli-renksiz, kaliteli-kalitesiz baskılı Elifba cüzü, dijital yansıtmalar, seslendirmeler vs.) ve bunların yeterliliği veya yetersizliğinden: ne kadar yeterli olduğundan ibaret olmayıp ayrıca psikolojik ve kültürel unsurlar olarak öğrencinin severek ve hevesle katılımını, (gezi, piknik, ikram, kitap, kalem, ajanda vs. gibi) farklı hediye ve ödüllerle derse devamını ve iştiyakını sağlamak, ilgisini canlı tutmak, olumlu tavırlar ve gerekirse dersi eğlenceli hale getirerek sevdirmek gibi etkenleri dikkate almak da sürece katkı sağlayacak, derslerin daha verimli geçmesinde aktif rol oynayacaktır. Yine belirlenen zamanın öğrencinin ilgi ve verimliliği açısından uygunluğu, psikolojik olarak hazır olup olmadıkları, ailevi veya çevresel problemler, bunların öğrencileri ne kadar etkilediği, terbiyevi ve ekonomik kısıtlama ve müdahalelerin veya tersi aşırı serbestliklerin olumsuz etkileri vs. birçok etken söz konusu. İlgi, destek ve takiple bir elinden hoca, diğer elinden ailesi tutarak ilgi, sevgi ve şefkatle bir seviyeye kadar gelmesini beraberce yürütüp yürütmediği ise bilhassa eklenmelidir. 8. Başarabileceğine inanmak, umutsuzluğa kapılmamak. Her iş başlangıçta zor ve yorucu gelse de süreklilik sağladıkça zamanla kolaylaştığı, giderek basitleştiği ve eğlenceli halegeldiği görülür. Bu anlamda normal şartlarda iyi bir yoğunlaşmayla Kur’an’ı okumak için bir hafta-on gün, en geç iki hafta yeterli gelecektir. 9. Ders esnasında: a. Öğrenci dersini hızla okuyorsa ne mutlu, biraz düşünüyorsa süre tanımalı, hemen doğrusu söylenmemeli. Bu hassasiyet, ilgili dersin ne kadar iyi kavrandığından emin olunmasını sağladığı gibi öğrencinin çabalamasını, doğrusunu bulduğunda verdiği keyfi ve mutluluğu yaşamasını sağlayacaktır. b. Diğer öğrencilerin hem genel anlamda hem de ders esnasında sözlü-fiili veya jest-mimik türü müdahalesi, yani ilgi ve yoğunlaşmayı baltalayacak olumsuz tesirler önlenmelidir. İleri seviyedekilere (hatta bir sonraki sayfaya geçmiş olanlara) arada ders verme fırsatı verilmelidir. Böylece hem ders verenlerin özgüvenleri artsın hem yardımlaşma bilinci pratik kazansın. c. Harf şekillerinin kimi şeylere, mesela Türkçe harflere, organlara, eşyalara, insani durumlara vs. benzetilerek akılda kalması, seslerin kimi hayvanların sesine benzetilerek doğru sesin verilmesi sağlanabilir. Şahsen Kur’an kursu hocamız (Hakkı Hoca: Hakkı İnce) bu yöntemi komik ve sevimli bir şekilde çokça kullanmıştı (mesela ayn: camış sesi, ha: köpeğin nefes sesi, ğayn: boğulma sesi gibi) d. Derse uygun örneklerin (Mushaf’tan) kısa veya uzun tutulması, öğrencinin konuyu ne kadar kavradığına bağlı olarak değişebilir. Ama örneklerin çokluğu dersin kalıcılığını ve pekişmesini sağlayacağından tavsiye edilebilir. e. Ders esnasında izah ve birkaç örnek pratikten sonra hem sırayla okunabilir hem de toplu tekrarlar yapılabilir,tek tek dinleyerek hem kontrol edilebilir hem de tashih ve bolca dinleme imkânı sağlanabilir. f. Öğrenciyi dersten/konudan soğutup uzaklaştıran, zihnini ve ilgisini/konsantrasyonunu dersten çelen/bölen/bozan nesne ve durumlardan uzak tutmak, ilgi ve dikkatini derse vermesini sağlayacak seçenekleri, hoşlarına gidecek, zevk ve keyifle derse adapte edecek oyun ve eğlence alanlarını değerlendirmek de sürecin verimli geçmesini sağlayacaktır. Yine ödev verirken yaşları, ilgi biçimleri, kavrayış ve algı seviyeleri dikkate alınmalıdır. g. Her bir ders için hazırlanmış, günlük çalışmaya uygun pratik bilgi kartları, yaşları dikkate alınarak oyun-eğlence yoluyla öğretme özelliği olan nesneler, çizimler, şemalar, belki dijital ortamlar, yansıtmalar da kullanılabilir. Yine harflerin yazılı olduğu kartonlardan harf buldurma, harflerden kelime üretme vs. gibi farklı etkinlikler de yapılabilir. h. Zamanlarının çoğunu geçirdikleri bilgisayar ortamında hem görsel hem işitsel iyi hazırlanmış web sitelerine yönlendirip dersi daha da severek, isteyerek çalışmaları sağlanabilir. i. Bilgiyi empoze ederek, toptan yükleyerek, sıkıştırıp baskılayarak, aşırı bir disipline sokarak, zorlayarak, yani ürküterek değil sevdirerek ve kendi kendine ilgi kazanmasını, zevk almasını sağlayarak, içinde bulunduğu psikolojiyi ve seviyeyi empati yoluyla anlamaya çalışarak vermeli. Eğitim süreci kurallı ve kuralcı, donuk, dogmatik, ezberci ve klişe değil, esnek ve yeniliğe açık, sadece hoca inisiyatifine odaklı değil öğrencinin katılımını da içine alan/katan diyalojik ve aktif bir yapıda olmalı.j. İlgi alanları olması kuvvetle muhtemel hobilere dair, mesela bilgisayar oyunları, futbol (veya başka sporlar), belki müzik, sinema, kitap vs. gibi alanlarda küçük küçük, ara ara sohbetler etmek, sorular sormak, ilgilerini çekecek konularda fikirlerini dinlemek, puanlamalı bilgi yarışmaları düzenlemek veya ders durumları üzerinden puanlama yapmak, kendisi başarılı olduğu gibi arkadaşlarına da derste yardımcı olan, erdemli davranan öğrencilere teşekkür etmek, sözlühediyeli onurlandırmak vs. gibi davranışlarla rahatlatmak, özgüvenlerini artırmak, derse/kursa katılımlarını canlı tutmak, ortamı sevdirmek sağlanabilir. k. Başarılı öğrenciler için (en önce dua, sure ve ayetleri ezberleyen, Kur’an’a en önce geçen, derste önde olanlar sıralanıp) gururlarını okşayıcı, onurlandırıcı sıfatlar verilebilir, merasimler düzenlenebilir. Merasimlerde ebeveynler, cemaat ve halk tarafından alkış tutturulabilir, gerekirse ‘bravo, helal olsun, koçum benim…’ naraları attırılabilir. Kur’an’a geçenlerin fotoğrafları kurs boyunca caminin veya kursun panosuna iliştirilebilir. Bazen yerinde ve zamanında yapılmış anlamlı bir jest, mimik, tebessüm, ilgi ve sevgiyi, samimiyeti ifade eden herhangi bir hareket azımsanamayacak derecede olumlu etkilere sahip olabileceği için anlamlı ve uygun düşecek anlarda ihmal edilmemeli, esirgenmemelidir. Not: 1. Her bir tecvid kuralıyla ilgili ek tablo şeklinde Kur’an’da geçen örneklerin dökümünü yapmak istediysem de meseleyi kavramak için her biriyle ilgili yeteri kadar örnek olduğundan ve dersler/kurallar gerekirse Mushaf’tan örneklendirilebileceğinden dolayı vazgeçtim. Belki böyle bir liste oluşturulabilir, tekrarlarla kelime ve kavramlara aşinalık sağlanabilir ve bu sayede amaç olan Kur’an’ı okuyabilme yetisini Kur’an’dan bol örneklerle kullanıp okuyarak zaten içinde olduğunu hissettirmek mümkün.